«Ο σ. Θανάσης Παπαρήγας αποτελεί υπόδειγμα συνείδησης για την αξία της γνώσης, στο απέραντο πεδίο της οποίας εντρύφησε ολόκληρη τη ζωή του, μέχρι και το άδικο τέλος του. Ισως να είναι αυτή και η καλύτερη υποθήκη που αφήνει στις νέες γενιές».Ετσι έκλεινε η λιτή ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για τον Θανάση Παπαρήγα, που «έφυγε» με τραγικό τρόπο ένα χρόνο πριν. Και πραγματικά σ' αυτές τις λίγες αράδες συμπυκνώνεται ολόκληρη η προσωπικότητα του Θανάση Παπαρήγα. Του Κομμουνιστή που δεν ξεχώριζε η ζωή του από το δημιουργικό του έργο, και που ήταν γι' αυτό αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, συμβάλλοντας μ' όλες του τις δυνάμεις στην εκπλήρωση της ιστορικής της αποστολής. Η πολύπλευρη δημιουργική μαχητική πορεία του Θανάση Παπαρήγα μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ μπορεί να ανακόπηκε βίαια μα ο σύντροφος Θανάσης είναι πάντα μαζί μας, δίπλα μας, αφού η πνευματική κληρονομιά που μας άφησε, ως δημοσιογράφος, ιστορικός, ερευνητής και συγγραφέας, είναι από τα πιο πολύτιμα εφόδια στη δράση μας.
Τόσο με την αρθρογραφία και τα ρεπορτάζ στο «Ριζοσπάστη», τα άρθρα και τις μελέτες του στην ΚΟΜΕΠ, όσο και με τα βιβλία που είτε μετέφρασε, είτε επιμελήθηκε, όπως «Πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία» και «Αντι-Ντίρινγκ» του Ενγκελς, που εξέδωσε η «Σύγχρονη Εποχή», είτε έγραψε ο ίδιος, όπως «Το Μεξικό, η επανάσταση και το σήμερα» και «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Σκέψεις».
Πνεύμα ανήσυχο, ερευνητικό, συγκροτούσε μια πολύπλευρα καλλιεργημένη προσωπικότητα, και αυτό αποτυπωνόταν και στον προφορικό και στο γραπτό του λόγο. Ποτέ δεν έμενε στην επιφάνεια του ζητήματος που πραγματευόταν. Η διεισδυτικότητά του, οι ευφυείς επισημάνσεις του, οι προβληματισμοί που αναδείκνυε, ακόμα και όταν διαφωνούσες μαζί του, δεν μπορούσαν να αποκρύψουν ή να μειώσουν τις εκτιμήσεις αυτές για το βάθος της σκέψης του Παπαρήγα. Τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα, την επίδρασή τους στις εξελίξεις, τα αποτύπωνε έτσι όπως λίγοι μπορούν. Δεν ενδιαφερόταν μόνο γι' αυτά που παρατηρούσε ή κατέγραφε για να μείνουν στην ιστορία. Αυτά έπρεπε να 'ναι δεμένα με τη ζωή και τη δράση των απλών ανθρώπων του μόχθου στην ιστορική κίνησή της, την εξέλιξή της, στη δυναμική της. Στο λόγο του συνυπήρχαν η πολιτική ιστορία, η κοινωνιολογία, η εθνολογία, μαζί με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της στιγμής, όλα ιδωμένα από τη σκοπιά της προοπτικής για την εργατική τάξη και το κίνημά της.
Σήμερα, στον ένα χρόνο από τότε που «έφυγε» για το στερνό του ταξίδι, από τούτη δω τη στήλη του «Ριζοσπάστη» παρουσιάζουμε δύο κεφάλαια («Το κράτος και ο χαρακτήρας του» και «Το τρυφερόν ήμισυ») από την ιστορική μελέτη του Θανάση Παπαρήγα στο Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών, με αφορμή τα 2.500 χρόνια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που εκδόθηκε πρόσφατα από τη «Σύγχρονη Εποχή». Τίτλος, «Η αρχαία δουλοκτητική δημοκρατία».
Το κράτος και ο χαρακτήρας του
Στην αρχαία Αθήνα, βλέπουμε καθαρά ένα σημαντικό ιστορικό φαινόμενο: Στις συνθήκες ενός ακόμη χαμηλού επιπέδου ιστορικής εξέλιξης και ενώ ακόμη οι παραδόσεις της πρωτόγονης κοινωνίας, έστω και σαν απλά «ιστορικά ράκη», είναι πολύ ζωντανές, προβάλλει σιγά σιγά και σταθεροποιείται το Κράτος, σαν δημόσιος μηχανισμός κυριαρχίας στην υπηρεσία της κυρίαρχης τάξης ή του συνασπισμού των κυρίαρχων τάξεων.
Ακριβώς, όμως, στην Αθήνα, προβάλλει ανάγλυφα το γεγονός ότι το Κράτος δεν εμφανίζεται ποτέ και πουθενά μόνο του. Προϋπόθεση της εμφάνισής του, όπως ακριβώς στην Αθήνα, είναι η εμφάνιση των κοινωνικών αντιθέσεων που δημιουργεί η συσσώρευση του πλούτου, ακριβέστερα η πρώτη συσσώρευση του πλούτου, δηλαδή η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που οδηγεί στην κοινωνική διαφοροποίηση και στην ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.
