Η μαρξιστική επανάσταση στη φιλοσοφία

Η εμφάνιση του μαρξισμού ήταν ιστορική αναγκαιότητα, ιστορικά ώριμο καθήκον της εποχής. Δεν εμφανίστηκε από το τίποτα, στο κενό, ούτε και ήταν προϊόν της δημιουργικής φαντασίας του Μαρξ. "Ολη η μεγαλοφυϊα του Μαρξ - έλεγε ο Λένιν - βρίσκεται στο ότι έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν κι άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού". Ο μαρξισμός αποτελείται από την ενιαία αδιάρρηκτη ενότητα τριών συστατικών μερών: του Διαλεχτικού και Ιστορικού Υλισμού, της Πολιτικής Οικονομίας και του Επιστημονικού Σοσιαλισμού. Η εμφάνισή του αποτέλεσε ριζική στροφή, ανατροπή, επανάσταση, στην πνευματική ιστορία της ανθρωπότητας.

Η ένωση του υλισμού με τη διαλεχτική

Στην ιστορική της πορεία η φιλοσοφία γνώρισε δυο βασικές κατευθύνσεις ανάπτυξης - τον υλισμό και τον ιδεαλισμό - και δυο τρόπους ερμηνείας και κατανόησης του κόσμου - τη μεταφυσική και τη διαλεκτική. Η ιστορία της φιλοσοφίας,
στην ουσία της είναι, ακριβώς, η ιστορία ανάμεσα στον υλισμό και τον ιδεαλισμό (κατά τον Λένιν ανάμεσα στη γραμμή του Δημόκριτου και του Πλάτωνα) και ανάμεσα στη διαλεκτική και τη μεταφυσική.

Γνωστότατο είναι πως ο υλισμός γνώρισε διάφορες μορφές. Η πρώτη είναι ο απλοϊκός, αγοραίος υλισμός, συνδεόμενος με την αυθόρμητη διαλεκτική. Η δεύτερη, ανώτερη, είναι ο μηχανικός, μεταφυσικός υλισμός. Αυτές είναι οι προμαρξιστικές μορφές του υλισμού, που παίξανε σημαντικό ρόλο στην πάλη κατά του ιδεαλισμού, αλλά του έκαναν και αρκετές παραχωρήσεις. Ο ιδεαλισμός γνώρισε, κι αυτός, δυο βασικές μορφές: τον αντικειμενικό και τον υποκειμενικό.

Ο Μαρξ και ο Ενγκελς μελέτησαν κριτικά τη φιλοσοφία από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες τους, και στάθηκαν ιδιαίτερα στη γερμανική κλασική φιλοσοφία (Καντ - Χέγκελ - Φόυερμπαχ). Αφομοίωσαν δημιουργικά και αξιοποίησαν ό,τι θετικό στοιχείο υπήρχε στους υλιστές, μα και στους ιδεαλιστές. Από τον Φόυερμπαχ π.χ. αξιοποίησαν τον υλισμό, απορρίπτοντας τον ιδεαλισμό και ανθρωπομορφισμό του. Στο φιλοσοφικό σύστημα του Χέγκελ ανακάλυψαν τη βασική εσωτερική του αντίθεση ανάμεσα στο σύστημα (ιδεαλιστικό) και τη μέθοδο (διαλεκτική). Απέρριψαν το σύστημα (τον ιδεαλισμό) και μετέπλασαν τη διαλεκτική του μέθοδο, παίρνοντας το λογικό πυρήνα της, την ιδέα της ανάπτυξης με πηγή την πάλη των αντιθέτων. Ενωσαν όμως οργανικά τον υλισμό με τη διαλεκτική και έτσι γεννήθηκε μια καινούρια ποιότητα, μια ανώτερη, ριζικά διαφορετική μορφή φιλοσοφικής σκέψης και ερμηνείας του κόσμου. Με αυτόν τον οργανικό συνδυασμό ο υλισμός γίνεται διαλεκτικός και η διαλεκτική υλιστική,και γεννιέται η τρίτη ιστορική μορφή του υλισμού, ο μαρξιστικός Διαλεκτικός Υλισμός.Η γένεσή του αποτέλεσε μεγάλη νίκη της επιστημονικής σκέψης και ολοκληρωτική ήττα του ιδεαλισμού και της μεταφυσικής.

Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως ο ίδιος ο Μαρξ προσδιόρισε τη διαφορά της Χεγκελιανής διαλεκτικής από τη δική του. "Η διαλεκτική μου μέθοδος δεν είναι μόνο ριζικά διαφορετική από τη χεγκελιανή, μα είναι το κατευθείαν αντίθετό της. Για τον Χέγκελ το προτσές της νόησης, που με το όνομα Ιδέα το μετατρέπει μάλιστα σε αυθυπόστατο υποκείμενο, είναι ο δημιουργός του πραγματικού, που αποτελεί μονάχα το εξωτερικό του φανέρωμα. Για μένα, αντίστροφα, το ιδεατό δεν είναι παρά το υλικό, μεταφρασμένο και μετασχηματισμένο στο ανθρώπινο κεφάλι". Στον Χέγκελ δηλαδή, η μέθοδος είναι η διαλεκτική των εννοιών στην ιδεαλιστική ερμηνεία, η διαλεκτική των ιδεών που αντανακλάται στη διαλεκτική των πραγμάτων. Στον Μαρξ αντίστροφα είναι η διαλεκτική των πραγμάτων που αντικατοπτρίζεται στη διαλεκτική των ιδεών. Ο Λένιν υπογράμμισε πως ο Χέγκελ "μάντεψε με μεγαλοφυή τρόπο τη διαλεκτική των πραγμάτων, τίποτε όμως περισσότερο απ' αυτό".

Για τον Μαρξ η διαλεκτική "από την ουσία της, είναι κριτική και επαναστατική", κι αυτό έχει μεγάλη σημασία για μας.

Η υλιστική αντίληψη της Ιστορίας

Ο προμαρξιστικός υλισμός, παρ' όλα τα θετικά του στοιχεία, έκανε παραχωρήσεις στον ιδεαλισμό, δεν επέκτεινε τον υλισμό του και στα κοινωνικά φαινόμενα, δεν έδωσε υλιστική ερμηνεία της κοινωνικής ζωής και δράσης των ανθρώπων. Οι εκπρόσωποί του έμειναν, στην ουσία, ιδεαλιστές στην κοινωνική τους φιλοσοφία. Οι προμαρξιστικές θεωρίες, κατά τον Λένιν, είχαν δύο κύριες ελλείψεις: "Πρώτο, στην καλύτερη περίπτωση, εξέταζαν μόνο τα ιδεολογικά κίνητρα της ιστορικής δράσης των ανθρώπων, χωρίς να ερευνούν από τι προκαλούνται τα κίνητρα αυτά, χωρίς να πιάνουν την αντικειμενική νομοτέλεια στην ανάπτυξη του συστήματος των κοινωνικών σχέσεων, χωρίς να βλέπουν τις ρίζες αυτών των σχέσεων στο βαθμό ανάπτυξης της υλικής παραγωγής. Δεύτερον, οι προηγούμενες θεωρίες δεν έπιαναν ίσα ίσα τη δράση των μαζών του πληθυσμού". Κατά τον Μαρξ χαρακτηριστικό για όλους τους προμαρξιστικούς υλιστές είναι αυτό που έλεγε για τον Φόυερμπαχ. "Στο βαθμό που ο Φόυερμπαχ είναι υλιστής δεν καταπιάνεται με την ιστορία και στο βαθμό που εξετάζει την ιστορία δεν είναι υλιστής. Σ' αυτόν υλισμός και ιστορία είναι τελείως αποχωρισμένα".

Εάν αυτοί δεν μπόρεσαν να διεισδύσουν στην ουσία της ιστορικής πορείας και να ανακαλύψουν τη νομοτελειακή αντικειμενική κίνηση, αυτό το έκανε ο Μαρξ. "Βαθαίνοντας και αναπτύσσοντας τον φιλοσοφικό υλισμό - έγραφε ο Λένιν - ο Μαρξ τον ολοκλήρωσε, επέκτεινε τη γνώση του για τη φύση στη γνώση της ανθρώπινης κοινωνίας". Μ' αυτή την επέκταση και ολοκλήρωση του υλισμού γεννήθηκε η υλιστική αντίληψη της ιστορίας, ο Ιστορικός Υλισμός."Ο ιστορικός υλισμός του Μαρξ - υπογράμμιζε ο Λένιν - στάθηκε η πιο μεγάλη κατάκτηση της επιστημονικής σκέψης". Αυτό σημαίνει ότι στην κοινωνική φιλοσοφία ο μαρξισμός έφερε τη ριζικότερη στροφή, ανατροπή και την αποφασιστικότερη νίκη του υλισμού και της διαλεκτικής.

Η ουσία της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας εκφράζεται περίτρανα από τις παρακάτω δυο διατυπώσεις του Μαρξ. 

Πρώτη: "δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το Είναι τους, μα αντίθετα, το κοινωνικό Είναι τους καθορίζει τη συνείδησή τους". 

Δεύτερη: "οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν. Η παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σαν βραχνάς στο μυαλό των ζωντανών".

Η μαρξιστική φιλοσοφία - Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός - μελετάει τους γενικούς αντικειμενικούς νόμους της κίνησης, αλλαγής, εξέλιξης και ανάπτυξης της φύσης, της κοινωνίας, της γνώσης, είναι η συγκεφαλαίωση και το επιστέγασμα της μακρόχρονης ανάπτυξης ολόκληρου του φιλοσοφικού στοχασμού της ανθρωπότητας, το θεωρητικό θεμέλιο της πολιτικής οικονομίας και του επιστημονικού σοσιαλισμού, είναι η κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης και των κομμουνιστικών κομμάτων όλου του κόσμου, ο αδιάλλακτος εχθρός κάθε είδους ιδεαλισμού, κάθε μορφής της αστικής ιδεολογίας και πράξης.

Η φιλοσοφία μετατρέπεται σε αληθινή επιστήμη
Την εποχή που εμφανίστηκε ο μαρξισμός ήταν επίκαιρο το πρόβλημα της σχέσης φιλοσοφίας και επιστήμης. Οι επιμέρους επιστήμες κατέκτησαν περιοχές που παραδοσιακά ανήκαν στη φιλοσοφία. Η ίδια φιλοσοφία τέθηκε υπό αμφισβήτηση, η παλιά φιλοσοφία είχε χρεοκοπήσει. Οχι άδικα ο Μαρξ θεωρούσε πως "με τον Χέγκελ τελειώνει γενικά η φιλοσοφία".

Δυο λύσεις, διαμετρικά αντίθετες, δόθηκαν στο πρόβλημα. 

Η μια ήταν αυτή του θετικισμού (του Α. Κοντ) που δεν κατανόησε τη διαλεκτική σχέση φιλοσοφίας - επιστήμης, τις διαχώρισε και καταδίκασε τη φιλοσοφία, διαλύοντάς τη μέσα στην κοινωνιολογία (την κοινωνική φυσική του), ισχυριζόμενος πως η επιστήμη δεν έχει την ανάγκη της φιλοσοφίας γιατί "η επιστήμη είναι η ίδια φιλοσοφία" και μπορεί να προσφέρει τη "θετική γνώση" του κόσμου. 

Η άλλη λύση είναι του Κ. Μαρξ, ο οποίος, από τη μία μεριά καταδίκασε το χωρισμό τους και από την άλλη, έβαλε τέλος στις αξιώσεις της φιλοσοφίας να είναι η "επιστήμη των επιστημών". Ο Μαρξ απέδειξε τη διαλεκτική τους ενότητα, την αλληλοσύνδεση και τον αλληλοπροσδιορισμό τους. Για τον Μαρξ η φιλοσοφία είναι μια επιστήμη που ούτε υποτάσσει, ούτε αντικαθιστά, ούτε υποτάσσεται στις ειδικές επιστήμες.

 Φιλοσοφία και επιστήμη είναι αδιαχώριστες, μεταξύ τους δεν μπορεί να υπάρχει αδιαπέραστο τείχος.

Οι επιμέρους επιστήμες (π.χ. φυσική, βιολογία, ψυχολογία κ.ά.) μελετούν συγκεκριμένες μορφές κίνησης της ύλης, τις ιδιότητες, ιδιομορφίες και τους αντικειμενικούς νόμους αυτών και διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους σε δικό τους, ειδικό σύστημα εννοιών. Με τις επιστημονικές τους κατακτήσεις προσφέρουν το υλικό, την επιστημονική βάση, που έχει ανάγκη η φιλοσοφία για να θεμελιώσει και να στηρίξει τα δικά της πορίσματα.

Η φιλοσοφία μελετά τον κόσμο στο σύνολό του, σαν ενιαίο σύστημα, όπως ακριβώς υπάρχει, σε αδιάκοπη κίνηση, αλλαγή, ανάπτυξη, αναζητεί τους γενικούς αντικειμενικούς νόμους ολόκληρης της πραγματικότητας. Τις απόψεις της η φιλοσοφία τις διατυπώνει στο δικό της φιλοσοφικό εννοιολογικό σύστημα, προσφέροντας την πιο γενική και αφηρημένη γνώση, και γι' αυτό είναι κοσμοθεωρία. Μ' αυτή τη γνώση εξοπλίζει τις επιμέρους επιστήμες και τις βοηθάει να κατανοήσουν και να λύσουν τα δικά τους, ειδικά προβλήματα.

Στις διάφορες βαθμίδες της ιστορικής ανάπτυξής της ως επιστήμη, η φιλοσοφία καταπιάστηκε με τη λύση διάφορων φιλοσοφικών προβλημάτων, που δεν έχουν όμως όλα το ίδιο βάρος και σημασία.

Κατά καιρούς τέθηκε το πρόβλημα ποιο είναι το βασικό απ' αυτά. Ορισμένοι θεώρησαν τη σχέση σώματος - ψυχής (πνεύματος), άλλοι εάν ο κόσμος είναι ή όχι αιώνιος, αν υπάρχει το "πράγμα καθ' εαυτό", το πρόβλημα της γνώσης, και πολλά άλλα.

Ο Φ. Ενγκελς στο έργο του "Ο Λ. Φόυερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασικής φιλοσοφίας" προσδιορίζει πως "το μεγάλο βασικό (το ονομάζει και ύψιστο) ζήτημα κάθε φιλοσοφίας, ιδιαίτερα της νεότερης φιλοσοφίας, είναι το ζήτημα της σχέσης της νόησης με το Είναι, του πνεύματος με τη φύση".
Γιατί αυτό; 

Διότι: πρώτον, οι έννοιες Είναι (φύση, ύλη) και νόηση (πνεύμα - συνείδηση) είναι οι πιο γενικές και αφηρημένες, όλα τα φαινόμενα με τα οποία έχουμε να κάνουμε, κατατάσσονται, σε τελευταία ανάλυση, είτε στα υλικά (αυτά που υπάρχουν έξω και ανεξάρτητα από τη συνείδησή μας), είτε στα πνευματικά, ιδεατά (αυτά που υπάρχουν μονάχα στη συνείδησή μας). 

Δεύτερον, από τη λύση της σχέσης Είναι - Νόησης, εξαρτάται και η λύση, η απάντησή μας, στα υπόλοιπα προβλήματα με τα οποία ασχολείται η φιλοσοφία. Και τρίτο, πολύ σημαντικό, από τη λύση του βασικού προβλήματος εξαρτάται η πρακτική δράση των ανθρώπων, η πάλη τους για την αλλαγή της κοινωνίας. 

Το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας έχει δυο πλευρές.

 Πρώτη είναι η οντολογική,που ζητά να απαντήσουμε στην ερώτηση: ποιος παράγοντας είναι πρωτεύων και ποιος δευτερεύων, το Είναι (η ύλη, η φύση) ή η νόηση (το πνεύμα - η συνείδηση);

Η μαρξιστική φιλοσοφία θεωρεί πρωτεύον το είναι, τη φύση, την ύλη και δευτερεύον τη νόηση, το πνεύμα, τη συνείδηση που είναι αντανάκλαση του Είναι. Η μαρξιστική φιλοσοφία, μ' αυτή την επιστημονική λύση, διατυπώνει διαφορετική αντίληψη για την ύλη, κίνηση, χώρο, χρόνο, νομοτέλεια, τη σχέση φύσης - ανθρώπου - συνείδησης κλπ, δηλαδή διαμορφώνει μία νέα επιστημονική οντολογία.

Δεύτερη πλευρά είναι η γνωσιολογική,που μας επιβάλλει να λύσουμε το πρόβλημα της γνωσιμότητας του κόσμου, να απαντήσουμε στην ερώτηση εάν η ανθρώπινη νόηση είναι ικανή να γνωρίσει την αντικειμενική πραγματικότητα, το γύρω μας κόσμο. Η μαρξιστική φιλοσοφία λέει ναι, η γνώση είναι δυνατή και απορρίπτει, τόσο το σκεπτικισμό όσο και τον αγνωστικισμό, θεωρώντας πως η άρνηση της γνωσιμότητας υποβιβάζει την επιστήμη, ανοίγει το δρόμο στο συμβιβασμό επιστήμης και θρησκείας (γνώσης και πίστης). Λύνοντας τη γνωσιολογική πλευρά, η μαρξιστική φιλοσοφία διαμόρφωσε μία νέα θεωρία της γνώσης, της αλήθειας (σχετικής - απόλυτης), για την πράξη σαν βάση και κριτήριο της αλήθειας κλπ. διαμόρφωσε δηλαδή μία νέα γνωσιολογία.

Η μαρξιστική φιλοσοφία - ο Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός - είναι αληθινή επιστήμη, προσφέρει επιστημονική, αντικειμενική λύση σε κάθε πρόβλημα που προκύπτει από την επιστημονική και κοινωνική πρόοδο. Ο φιλοσοφικός υλισμός, έλεγε ο Λένιν, "είναι η μοναδική συνεπής φιλοσοφία που παραμένει πιστή σ' όλα τα πορίσματα των φυσικών επιστημών".

Ο χαρακτήρας και ο κοινωνικός ρόλος της φιλοσοφίας

Η προμαρξιστική φιλοσοφία ξεκινούσε από την αντίληψη ότι η θεωρητική, πνευματική δημιουργία και δράση είναι καθοριστική, υποτιμούσε την πρακτική δραστηριότητα των μαζών, έβαζε σαν στόχο τη διαμόρφωση ενός ενιαίου, κλειστού και αμετάβλητου συστήματος. Δεν έθετε σαν στόχο, καθήκον, την αλλαγή του κόσμου, απομάκρυνε τον άνθρωπο από τον αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον, θεωρούσε μειονεκτικό να ασχοληθεί με τέτοια, πρακτικά, προβλήματα. Για τον Μαρξ αυτό όμως ήταν το σημαντικότερο. Αυτός κατανόησε τη διαλεκτική σχέση θεωρίας και πράξης και ακριβώς από εδώ πηγάζει η ουσία της μαρξιστικής επανάστασης στη φιλοσοφία. Κατάλαβε το ρόλο των ιδεών, της σωστής, επιστημονικής, επαναστατικής κοσμοθεωρίας στην απελευθέρωση του ανθρώπου, αλλά και την ανάγκη ενός φορέα, μιας επαναστατικής κοινωνικής τάξης. 

Γι' αυτό, από νέος, έγραψε: "Κεφαλή της απελευθέρωσης αυτής (=του Γερμανού - του ανθρώπου) είναι η φιλοσοφία, η καρδιά της είναι το προλεταριάτο... Η φιλοσοφία βρίσκει στο προλεταριάτο το υλικό της όπλο, το προλεταριάτο βρίσκει στη φιλοσοφία το πνευματικό του όπλο... η θεωρία γίνεται υλική δύναμη όταν κατακτήσει τις μάζες".

Συνεπώς ο μαρξισμός κατανοεί διαφορετικά τη σχέση φιλοσοφίας - πραγματικότητας, όπου η φιλοσοφία γίνεται το θεωρητικό όπλο του προλεταριάτου, της πιο επαναστατικής τάξης και των Κομμουνιστικών Κομμάτων στην πάλη για την κατάργηση κάθε μορφής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Αλλάζει έτσι ο χαρακτήρας και ο κοινωνικός ρόλος της φιλοσοφίας. Με την εμφάνιση του μαρξισμού οι έννοιες πράξη, δράση, πάλη, αγώνας, αλλαγή, μετασχηματισμός κλπ. γίνονται κεντρικές ιδέες. Ο μαρξισμός γεννήθηκε σαν ιδεολογία του προλεταριάτου που του έδειξε τη διέξοδο - όπως έλεγε ο Λένιν - "από την πνευματική σκλαβιά". Με το μαρξισμό κατανοήθηκε η ιστορική αποστολή του προλεταριάτου και ο σοσιαλισμός μετατράπηκε από ουτοπία σε επιστήμη.

Την ουσία της μαρξιστικής επανάστασης στη φιλοσοφία τη διατύπωσε ο ίδιος ο Μαρξ στις "Θέσεις για τον Φόυερμπαχ", που έγραψε το 1845 και πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1888, τις οποίες ο Φ. Ενγκελς τις χαρακτήρισε σαν το πρώτο ντοκουμέντο "όπου έχει ριχθεί ο μεγαλοφυής σπόρος της νέας κοσμοθεωρίας". Η τελευταία θέση, η ενδέκατη, εκφράζει την πεμπτουσία της επανάστασης: "Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διαφορετικούς τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε".

Ο μαρξισμός δεν είναι σύνολο αμετάβλητων αρχών και θέσεων, χωρίς να επιβεβαιώνονται στη ζωή. Δεν είναι δόγμα, είναι μέθοδος γνώσης και δράσης. Αυτό αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της μαρξιστικής φιλοσοφίας. Απαντώντας σ' αυτούς που κατηγορούν το μαρξισμό για δογματισμό, ο Λένιν έλεγε: "Δεν μπορεί να υπάρχει δογματισμός εκεί που υπέρτατο και μοναδικό κριτήριο της θεωρίας τίθεται η συμφωνία της με την πραγματική πορεία της κοινωνικο - οικονομικής ανάπτυξης". Ο μαρξισμός (και η φιλοσοφία του) έχει αντιδογματικό, δημιουργικό χαρακτήρα, γιατί έχει σαν πηγή την αδιάρρηκτη σύνδεση με την επιστήμη, τη ζωή, την πράξη και διευρύνεται, εμπλουτίζεται, αναπτύσσεται συνεχώς.

Προσδιορίζοντας τη φιλοσοφία τους σαν κοσμοθεωρία και θεωρητικό όπλο του προλεταριάτου και των Κομμουνιστικών Κομμάτων, ο Μαρξ και ο Ενγκελς αναγνώρισαν ανοιχτά και απροκάλυπτα άλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό της γνώρισμα: τον ταξικό και κομματικό χαρακτήρα. Σ' όλες τις εποχές η φιλοσοφία είχε ταξικό χαρακτήρα. Ο υλισμός εκφράζει, υπερασπίζει και προωθεί τα συμφέροντα των προοδευτικών τάξεων και στρωμάτων, στη δοσμένη ιστορική στιγμή, ο ιδεαλισμός, συνήθως τα συμφέροντα των συντηρητικών, αντιδραστικών.

Οι αστοί φιλόσοφοι δεν αναγνωρίζουν τον ταξικό χαρακτήρα της φιλοσοφίας τους, θεωρούν ότι αυτοί είναι "αντικειμενικοί", "αμερόληπτοι", "ουδέτεροι", δεν αντιτίθενται στην "επιστημονική αντικειμενικότητα". "Τους φιλοσόφους - έλεγε ο Λένιν - δεν πρέπει να τους κρίνουμε από την ταμπέλα που κρεμούν οι ίδιοι στον εαυτό τους, αλλά από το πώς λύνουν στην πράξη τα βασικά θεωρητικά ζητήματα, με ποιον βαδίζουν χέρι - χέρι". Οσο για την "ακομματικότητα" και την "αμεροληψία" τους έγραφε: "Το να περιμένει κανείς αμερόληπτη επιστήμη στην κοινωνία της μισθωτής δουλείας είναι το ίδιο ανόητη αφέλεια όπως το να περιμένει από τους εργοστασιάρχες αμεροληψία στο ζήτημα αν πρέπει να αυξήσουν τα μεροκάματα των εργατών ελαττώνοντας τα κέρδη του κεφαλαίου".

Ο ταξικός χαρακτήρας της μαρξιστικής φιλοσοφίας δεν έρχεται σε αντίθεση με την επιστημονικότητα και την αντικειμενικότητά της γιατί τα ταξικά συμφέροντα της εργατικής τάξης δεν αντίκεινται στην αντικειμενική νομοτέλεια της ανάπτυξης και της προόδου της κοινωνίας, γιατί συμπίπτουν ολότελα με εκείνων που θέλουν την κατάργηση της εκμετάλλευσης και την απελευθέρωση όλων των ανθρώπων.

Από την εμφάνιση της μαρξιστικής φιλοσοφίας εμφανίστηκαν και οι διώχτες και επικριτές της, άρχισε ο ιδεολογικός πόλεμος κατά των φορέων της των εργαζομένων, των κομμουνιστικών κομμάτων. Αυτός ο ιδεολογικός πόλεμος άρχισε από τα έξω, από τους ταξικούς εχθρούς, από αυτούς που είδαν στο μαρξισμό και στους κομμουνιστές τον κίνδυνο για τα δικά τους ταξικά συμφέροντα. Σε κάποια στιγμή όμως και από τα μέσα, από τους "φίλους" τους κάθε λογής οπορτουνιστές, αναθεωρητές και αποστάτες. Κοινό τους στοιχείο είναι η νεκρική σιωπή, η καλόπιστη κριτική, το ξεπέρασμα γιατί πάλιωσε κλπ. για να φτάσουν στην εποχή μας, μετά την αντεπανάσταση και την ανατροπή του σοσιαλισμού, να ανακηρύξουν το "θάνατο του μαρξισμού".

Θα αναφέρω μερικές από τις κατηγορίες, διαστρεβλώσεις, παραμορφώσεις και παραποιήσεις της μαρξιστικής φιλοσοφίας - του Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού.

1. Μία από τις παραποιήσεις του Διαλεκτικού Υλισμού, είναι η συνειδητή ταύτισή του με τον προμαρξιστικό υλισμό και ιδιαίτερα με το μηχανικό - μεταφυσικό, τα χαρακτηριστικά του οποίου τα προσάπτουν στο μαρξιστικό.

Δε θέλουν να δουν την ειδοποιό διαφορά και την ανωτερότητα του Διαλεκτικού Υλισμού έναντι όλων των άλλων μορφών υλισμού.

2. Αλλη κατηγορία και παραποίηση είναι η άποψη πως ο Ιστορικός Υλισμός είναι "οικονομικός υλισμός" γιατί, τάχα, ο μαρξισμός θωρεί τον οικονομικό παράγοντα σαν το "μόνο καθοριστικό" στην εξέλιξη της κοινωνίας.

Την απάντηση σ' αυτή την κατηγορία την έδωσε ο Ενγκελς, το 1890, στο γράμμα του προς τον Μπλοκ. "Κατά την υλιστική αντίληψη της ιστορίας ο τελικός παράγοντας στην ιστορία είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή της πραγματικής ζωής. Ούτε ο Μαρξ, ούτε εγώ ισχυριστήκαμε ποτέ κάτι περισσότερο απ' αυτό. Αν λοιπόν κάποιος αυτό το διαστρέφει, λέγοντας ότι ο οικονομικός παράγοντας είναι ο μόνος καθοριστικός, τότε μετατρέπει την πρόταση αυτή σε φράση χωρίς νόημα, αφηρημένη, παράλογη".

3. Αλλη μερίδα αστών ιδεολόγων και φιλοσόφων θεωρούν το μαρξισμό μία πολιτική και ηθική διδασκαλία, μια ιδεολογία ξένη προς την επιστήμη, ή ακόμη απλώς μία μορφή του αθεϊσμού. Συνεπώς, δεν υπάρχει μαρξιστική φιλοσοφία, σαν ενιαίο σύστημα, γιατί ο Μαρξ μόνο παρεμπιπτόντως ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία, έκανε μόνο κριτική στη φιλοσοφία, ιδιαιτέρως του Χέγκελ και με την ευκαιρία διατύπωσε και ορισμένες απόψεις με φιλοσοφικό χαρακτήρα. Φαίνεται πως δεν κατάλαβαν ή δε θέλουν να καταλάβουν την ουσία της μαρξιστικής αντίληψης για τη φιλοσοφία και τη σχέση της με την αντικειμενική πραγματικότητα. Πράγματι, δεν υπάρχει ένα σύστημα μαρξιστικής φιλοσοφίας κλειστό και αμετάβλητο, όπως το θέλουν οι αστοί φιλόσοφοι, π.χ. όπως του Χέγκελ. Η αντικειμενική πραγματικότητα που αντικατοπτρίζεται στη μαρξιστική φιλοσοφία είναι μεν ενιαίο σύνολο, όχι όμως κλειστό και αμετάβλητο.

Σ' όλους τους επικριτές και διώκτες του μαρξισμού συνιστούμε τα λόγια του Ενγκελς: "Ο σοσιαλισμός, από τότε που έγινε επιστήμη, απαιτεί να τον χειρίζονται σαν επιστήμη, δηλαδή να τον μελετούν".

Ο μαρξισμός δεν είναι δυνατόν ούτε να αποσιωποιηθεί, ούτε να παλιώσει, να ξεπεραστεί και πολύ περισσότερο να πεθάνει. Οι προσπάθειες για τη συντριβή και εξαφάνισή του είναι μάταιες. "Το όνομα και το έργο του Μαρξ θα ζουν αιώνια". (Ενγκελς). "Η διδασκαλία του Μαρξ είναι παντοδύναμη γιατί είναι σωστή" (Λένιν).

Κώστας ΚΑΤΣΙΑΜΑΝΗΣ

Συνεργάτης του ΚΜΕ