Οι δύο αλλεπάλληλες κατακτήσεις της Κωνσταντινούπολης και του ελλαδικού χώρου βρίσκουν την αυτοκρατορία σε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία, από τη μία πλευρά, ολοκληρώνεται η διαδικασία περάσματος στο φεουδαρχικό σύστημα και, από την άλλη, υπάρχουν κάποια πρώιμα στοιχεία αστικής ανάπτυξης. Σε επίπεδο εποικοδομήματος, στον ελλαδικό χώρο παρέμεναν ζωντανές (και μάλιστα υπάρχει μια τάση επανενεργοποίησής τους) οι μνήμες του αρχαιοελληνικού παρελθόντος, κυρίως σε επίπεδο γλώσσας (λαμβάνοντας βέβαια υπ' όψιν τη φυσιολογική εξέλιξή της) αλλά και σε επίπεδο ηθών, εθίμων και συλλογικής μνήμης. Ενα στοιχείο που ενιαιοποιεί τους πληθυσμούς που τον κατοικούν είναι η θρησκεία: στη συντριπτική τους πλειοψηφία ανήκουν στο ορθόδοξο ανατολικό δόγμα. Αυτή η ενότητα μάλιστα τονώνεται όλο και περισσότερο λόγω της αυξανόμενης αντιπαλότητας ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες, αλλά, όπως είναι φυσικό - και λόγω της φραγκικής - λατινικής κατάκτησης.
Οι πληθυσμοί αυτοί δεν είναι εθνολογικά ενιαίοι. Ηδη, για παράδειγμα, από τον 7ο αιώνα μ.Χ. δημιουργούνται οι σλαβικές νησίδες στη Νότια κυρίως Ελλάδα, που είναι γνωστές σαν «σκλαβηνίες». Η εξέγερση των Σλάβων της Γιάννιτσας, στο τέλος του 13ου αιώνα, που απείλησε μάλιστα σοβαρά το φραγκικό κάστρο της Καλαμάτας (και που ανέπλασε μυθιστορηματικά ο Αγγελος Τερζάκης στην «Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ») φανερώνει ότι υπάρχει ακόμα ένα είδος συνείδησης φυλετικής ιδιαιτερότητας σε αυτούς τους πληθυσμούς. Το 14ο και 15ο αιώνα συντελούνται οι λεγόμενοι «αλβανικοί εποικισμοί» που καταλαμβάνουν μάλιστα σημαντική έκταση στον ελλαδικό χώρο. Υπάρχουν και άλλοι λαοί και εθνότητες που θα συναπαρτίσουν, σε μια πορεία ιστορικής εξέλιξης, το νέο ελληνισμό. Εμείς αναφέρουμε εδώ δύο, κατά το μάλλον ή ήττον, χαρακτηριστικές περιπτώσεις.
Ηδη όμως, ανάμεσα στις δύο αλώσεις, τα κυρίαρχα πολιτισμικά στοιχεία του χώρου είναι η ελληνική γλώσσα στην πορεία διαμόρφωσης της νεότερης μορφής της, αλλά και το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα. Σε επίπεδο ιδεολογίας, υποχωρεί η εμμονή στην ιδιότητα του «ρωμαίου», οι μνήμες και η διεκδίκηση της κληρονομιάς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Σε ορισμένους τουλάχιστον κύκλους λογίων επιχειρείται μία συνειδητή προσπάθεια επανασύνδεσης των πληθυσμών του ελλαδικού χώρου με το αρχαιοελληνικό του παρελθόν - ένα παρελθόν κατά το μάλλον ή ήττον απαξιωμένο από το χριστιανισμό και το Βυζάντιο. Δεν ξέρω αν θα ήταν τολμηρή μία προσπάθεια αναγωγής αυτής της τάσης για μεταβολή ιδεολογίας σε ορισμένα φανερώματα αστικής ανάπτυξης ορατά στις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας - κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Ομως, όπως είπαμε και παραπάνω, αυτή η ανέλιξη ανακόπτεται προσωρινά με την οθωμανική κατάκτηση του 1453.
ριζοσπάστης 26-10-2000
(ημερίδα που διοργάνωσε το Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών με θέμα: «ΑΝΑΤΟΛΗ - ΔΥΣΗ: Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενός διλήμματος»)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου