Πετάει, πετάει ο αστακός;

Aπό Ν.Σαραντάκος (οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία)

Το μαργαριτάρι ψαρεύτηκε στο πασχαλινό φύλλο του Βήματος και αφορά ένα άγνωστο είδος αστακών, που υπήρχαν στη βιβλική εποχή στην Αιθιοπία, που πετάνε ή τέλος πάντων βγαίνουν από το νερό και παίρνουν το δρόμο και σουλατσάρουν με άνεση σε κατοικημένες περιοχές.

Πρόκειται για άρθρο που προσπαθεί να εξηγήσει επιστημονικά τις δέκα πληγές του Φαράω. Από μακριά φωνάζει ότι πρόκειται για (όχι καλή) μετάφραση, όμως στο πλαίσιο της δεοντολογίας το υπογράφει φαρδιά-πλατιά ο κ. Θωμάς Λαϊνάς, χωρίς να αναφέρει, προφανώς για να μη μας κουράσει, τις πηγές του. Να σημειωθεί ότι δεν είναι απλό δημοσιογραφικό άρθρο, αλλά δημοσιεύεται στις σελίδες της επιστήμης -παναπεί, δικαιούμαστε να έχουμε κομμάτι μεγαλύτερες απαιτήσεις.

Εκεί λοιπόν διαβάζουμε: Στη διάρκεια της θύελλας η θερμοκρασία, συνδυαζόμενη με ένα επικείμενο χαμηλό βαρομετρικό, δημιούργησε όχι μόνο χαλάζι αλλά και μια καταιγίδα με αστραπές που στους αρχαίους Αιγυπτίους φάνηκε σαν φωτιά από τον ουρανό. Ο άνεμος που ακολούθησε αποπροσανατόλισε τον πληθυσμό των αστακών της Αιθιοπίας και τους οδήγησε μέσα στις αστικές περιοχές. Ο συνδυασμός του χαλαζιού και των περιττωμάτων των αστακών παρήγαγε μυκοτοξίνες.

Πρόκειται για μια προσπάθεια επιστημονικής εξήγησης της όγδοης πληγής. Φυσικά, όσοι θυμόμαστε τα θρησκευτικά του σχολείου, ξέρουμε ότι δεν ήταν… αποπροσανατολισμένοι αστακοί που αφάνισαν την Αίγυπτο αλλά ακρίδες. Στη μετάφραση, κάποιος μπέρδεψε το lobster (αστακός) με το locust (ακρίδα). Να σημειωθεί πάντως ότι η μετάφραση έγινε με χριστιανικό τρόπο, δηλαδή με πιστή τήρηση της εντολής να μη γνωρίζει η δεξιά σου τι ποιεί η αριστερά σου. Πιο κάτω, εκεί που γίνεται επιγραμματική υπενθύμιση των δέκα πληγών, οι ακρίδες παίρνουν τη θέση που δικαιούνται: Σκοτείνιασε η γη της Αιγύπτου από τα σμήνη των ακρίδων τα οποία κατέφαγαν τη βλάστηση και τους καρπούς που είχαν απομείνει από την πληγή του χαλαζιού.

Το θέμα θα τελείωνε εδώ, όμως είναι βαθύτερο. Όπως μου υπέδειξε και η φίλη μου, όσο κι αν δεν φαίνεται, ο αστακός και η ακρίδα στα αγγλικά είναι ετυμολογικώς ξαδερφάκια, παναπεί προέρχονται από την ίδια ρίζα. Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, στα λατινικά αστακός και ακρίδα, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, δηλώνονται με την ίδια λέξη, locusta. Αυτή η ταύτιση κληρονομήθηκε στις νεότερες λατινογενείς και όχι μόνο γλώσσες. Στα γαλλικά, η ακρίδα είναι locuste, κατευθείαν από τη λατινική λέξη, ενώ ένα είδος αστακού λέγεται langouste. Χειρότερα είναι τα πράγματα στα ισπανικά, όπου οι αστακοί (όλων των ειδών) λέγονται langosta, όπως ακριβώς και οι ακρίδες. Για να λυθεί η σύγχυση, προσδιορίζουν τη λέξη, π.χ. langosta de mar, της θάλασσας, αν και φαντάζομαι πως αν ζητήσετε σκέτο langosta στο εστιατόριο μάλλον δεν θα σας φέρουν ακρίδες. Στα αγγλικά, το locusta έγινε loppestre μέσα από μια περίεργη και ελαφρώς σκοτεινή παραφθορά, και τελικά έδωσε lobster.

Εδώ πρέπει να κάνω μια διευκρίνιση: πιο πάνω είπα πως οι Γάλλοι λένε langouste ένα είδος αστακού. Πράγματι, έτσι λένε τον αστακό χωρίς δαγκάνες. Τον αστακό με τις δαγκάνες, τον λένε homard. Στην Ελλάδα, και τα δυο είδη τα λέμε αστακούς, αλλά αν χρειαστεί διευκρίνιση τον αστακό με τις δαγκάνες (homard) τον λέμε “αστακοκαραβίδα” ενώ τον αστακό χωρίς δαγκάνες, που είναι άλλωστε και αυτός που είναι συχνότερος στα νερά μας, τον λέμε κυρίως αστακό, και επικουρικά “κωλοχτύπα” ή “παντόφλα” (αλλά βέβαια με τέτοια ονόματα δεν μπορείς να κάνεις καριέρα στη γαστρονομία: φανταστείτε, ξερωγώ, κωλοχτύπα θερμιδώρ, δεν λέει!)
......

Και παρεμπιπτόντως, δεν είναι αληθινή η ιστοριούλα που ίσως σας είπε στο σχολείο ο δάσκαλος (τουλάχιστον εγώ εκεί την άκουσα, δεν ξέρω αν λέγεται ακόμα), ότι όταν διαβάζουμε πως ο Ιωάννης Πρόδρομος έτρωγε “ακρίδες και μέλι άγριον” εννοείται ότι έτρωγε τις άκρες από τα χορταράκια. Ακρίδες έτρωγε ο άγιος, οι οποίες άλλωστε ήταν καθιερωμένη τροφή στην περιοχή, και ακόμα τις τρώνε στη σημερινή Παλαιστίνη. Αν είχε μεταφραστή τον δημοσιογράφο του Βήματος ίσως να έτρωγε και αστακούς!