1 (14) του Οχτώβρη 1914
Στο πλαίσιο του Αφιερώματος στα 100 χρόνια από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει σήμερα κείμενο διάλεξης του Β. Ι. Λένιν που έδωσε τον Οχτώβρη του 1914 στην Ελβετία. Το κείμενο δημοσιεύτηκε με τη μορφή δημοσιογραφικού ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Γκόλος» (αρ. φύλ. 37 και 38, 25 και 27 του Οχτώβρη 1914). Περιέχεται στον 26ο τόμο των «Απάντων Λένιν» σελ. 27 - 35.***
Ο ομιλητής χώρισε την έκθεσή του σε δυο μέρη: Η διευκρίνιση του χαρακτήρα του δοσμένου πολέμου και η στάση των σοσιαλιστών απέναντι στον πόλεμο αυτό.
Η διευκρίνιση του χαρακτήρα του πολέμου αποτελεί για το μαρξιστή απαραίτητη προϋπόθεση για να λύσει το ζήτημα της στάσης του απέναντί του. Και για μια τέτοια διευκρίνιση είναι απαραίτητο πριν απ' όλα να καθοριστεί ποιες είναι οι αντικειμενικές συνθήκες και η συγκεκριμένη κατάσταση του δοσμένου πολέμου. Πρέπει να τοποθετήσουμε τον πόλεμο αυτό σ' εκείνες τις ιστορικές συνθήκες, στις οποίες γίνεται, και τότε μόνο μπορούμε να καθορίσουμε τη στάση μας απέναντί του. Διαφορετικά θα έχουμε όχι υλιστική, αλλά εκλεκτική ερμηνεία του ζητήματος.
Η στάση απέναντι στον πόλεμο, ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες, το συσχετισμό των τάξεων κ.ά. πρέπει να είναι διαφορετική σε διαφορετικές περιόδους. Από άποψη αρχών είναι παραλογισμός να αρνηθούμε μια για πάντα τη συμμετοχή στον πόλεμο. Απ' την άλλη μεριά, είναι παραλογισμός να χωρίζουμε τους πολέμους σε αμυντικούς και επιθετικούς. Ο Μαρξ μισούσε τη Ρωσία του 1848, γιατί τότε η δημοκρατία στη Γερμανία δεν μπορούσε να νικήσει και να αναπτυχθεί, να
συσπειρώσει τη χώρα σε ένα ενιαίο εθνικό σύνολο, όταν πάνω απ' αυτή απλωνόταν το αντιδραστικό χέρι της καθυστερημένης Ρωσίας.
Για να διευκρινίσουμε τη στάση μας απέναντι στο δοσμένο πόλεμο πρέπει να καταλάβουμε σε τι αυτός διαφέρει από τους προηγούμενους πολέμους, ποιες είναι οι ιδιομορφίες του.
Μήπως έδωσε η αστική τάξη τέτοια εξήγηση; Οχι. Οχι μόνο δεν έδωσε, αλλά και σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται να τη δώσει. Κρίνοντας με βάση αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στους σοσιαλιστές, θα μπορούσε κανένας να σκεφτεί ότι και αυτοί δεν έχουν αντίληψη για τον ξεχωριστό χαρακτήρα του δοσμένου πολέμου.
Και όμως οι σοσιαλιστές θαυμάσια τον εξηγούσαν και τον πρόβλεψαν. Και μάλιστα δεν υπάρχει ούτε ένας λόγος σοσιαλιστή βουλευτή, ούτε ένα άρθρο σοσιαλιστή δημοσιολόγου που να μην περιείχαν την εξήγηση αυτή. Είναι τόσο απλή η εξήγηση, που κάποιοι δεν της δίνουν σημασία, ενώ όμως αυτή μας επιτρέπει να καθορίσουμε σωστά τη στάση μας απέναντι στον πόλεμο αυτό.
Ο τωρινός πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός και σ' αυτό συνίσταται ο βασικός του χαρακτήρας.
Για να το διευκρινίσουμε αυτό πρέπει να εξετάσουμε τι είναι οι προηγούμενοι πόλεμοι και τι είναι ιμπεριαλιστικός πόλεμος.
Ο Λένιν πολύ λεπτομερειακά στέκει στο χαρακτηρισμό των πολέμων στα τέλη του 18ου και ολόκληρου του 19ου αιώνα. Ολοι αυτοί ήταν εθνικοί πόλεμοι που συνοδεύτηκαν με τη δημιουργία εθνικών κρατών και συνέβαλαν σ' αυτό.
Οι πόλεμοι αυτοί σήμαναν την καταστροφή της φεουδαρχίας και ήταν έκφραση της πάλης της νέας αστικής κοινωνίας ενάντια στη φεουδαρχική. Το εθνικό κράτος αποτέλεσε απαραίτητη φάση στην ανάπτυξη του καπιταλισμού. Η πάλη για την αυτοδιάθεση του έθνους, για την ανεξαρτησία του, για την ελευθερία της γλώσσας, για λαϊκή αντιπροσώπευση εξυπηρετούσε το σκοπό αυτό - τη δημιουργία εθνικών κρατών - αυτής της απαραίτητης βάσης για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης του καπιταλισμού.
Τέτοιος είναι ο χαρακτήρας των πολέμων από τον καιρό της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης και μέχρι τους ιταλικούς και πρωσικούς πολέμους.
Ο σκοπός αυτός των εθνικών πολέμων εκπληρωνόταν ή από την ίδια τη δημοκρατία ή με τη βοήθεια του Βίσμαρκ, ανεξάρτητα από τη θέληση και τη συνείδηση αυτών που έπαιρναν μέρος. Για το θρίαμβο του σύγχρονου πολιτισμού, για την πλήρη άνθιση του καπιταλισμού, για την προσέλκυση όλου του λαού, όλων των εθνών στον καπιταλισμό, να σε τι εξυπηρέτησαν οι εθνικοί πόλεμοι, οι πόλεμοι στις αρχές του καπιταλισμού.
Αλλη υπόθεση είναι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Και πάνω στο ζήτημα αυτό δεν υπήρχαν διαφωνίες ανάμεσα στους σοσιαλιστές όλων των χωρών και όλων των ρευμάτων. Σε όλα τα συνέδρια κατά τη συζήτηση των αποφάσεων για τη στάση απέναντι σε ενδεχόμενο πόλεμο όλοι συμφωνούσαν πάντα ότι ο πόλεμος αυτός θα ήταν ιμπεριαλιστικός. Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες παρατηρήθηκε ήδη ίσος βαθμός ανάπτυξης του καπιταλισμού, όλες αυτές έδωσαν ήδη όλα, ό,τι μπορεί να δώσει ο καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός έφτασε ήδη στην ανώτερή του μορφή και εξάγει πια όχι εμπορεύματα, αλλά κεφάλαιο. Αισθάνεται στενόχωρα στο εθνικό του περίβλημα και τώρα γίνεται πάλη για τα τελευταία ελεύθερα υπολείμματα της γήινης σφαίρας. Εάν οι εθνικοί πόλεμοι του 18ου και 19ου αιώνα σήμαναν την αρχή του καπιταλισμού, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι δείχνουν το τέλος του.
Ολόκληρη η περίοδος, τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ού αιώνα, χαρακτηρίζεται από πλήρη κυριαρχία της ιμπεριαλιστικής πολιτικής.
Ο ιμπεριαλισμός είναι αυτό που βάζει εντελώς ιδιαίτερη σφραγίδα στο σύγχρονο πόλεμο, τον ξεχωρίζει από όλους τους προηγούμενους.
Μόνο όταν εξετάσουμε τον πόλεμο αυτό στις ιστορικές του συνθήκες που τον ξεχωρίζουν, πράγμα απαραίτητο για έναν μαρξιστή, μπορούμε να διευκρινίσουμε τη στάση μας απέναντί του. Διαφορετικά, θα έχουμε να κάνουμε με παλιές έννοιες, παλιά επιχειρήματα που εφαρμόζονται σε άλλες, παλιές συνθήκες.
Σ' αυτές τις παλιές έννοιες ανήκει και η έννοια για την πατρίδα και ο χωρισμός που αναφέραμε σε αμυντικούς και επιθετικούς πολέμους.
Φυσικά, κηλίδες της παλιάς μπογιάς υπάρχουν και τώρα ακόμη στη ζωντανή εικόνα της πραγματικότητας. Ετσι, από όλες τις εμπόλεμες χώρες, οι Σέρβοι μόνο αγωνίζονται ακόμη για την εθνική ύπαρξη. Οι συνειδητοί εργάτες της Ινδίας και της Κίνας δεν μπορούσαν επίσης ν' ακολουθήσουν άλλο δρόμο, παρά μόνο τον εθνικό, γιατί οι χώρες τους δεν διαμορφώθηκαν ακόμη σε εθνικά κράτη. Αν η Κίνα αναγκαζόταν να διεξάγει επιθετικό πόλεμο για το λόγο αυτό, οι συμπάθειές μας θα ήταν με το μέρος της, γιατί αντικειμενικά αυτός θα ήταν προοδευτικός πόλεμος. Το ίδιο ακριβώς ο Μαρξ μπορούσε να προπαγανδίζει έναν επιθετικό πόλεμο ενάντια στη Ρωσία το 1848.
Συνεπώς, τα τέλη του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ού αιώνα χαρακτηρίζονται από ιμπεριαλιστική πολιτική.
Ο ιμπεριαλισμός είναι μια τέτοια κατάσταση του καπιταλισμού που αυτός, αφού έκανε ό,τι μπορούσε να κάνει, στρέφει προς την παρακμή. Αυτή η κατάσταση είναι μια ιδιαίτερη εποχή όχι στη συνείδηση των σοσιαλιστών, αλλά στις πραγματικές σχέσεις. Η πάλη γίνεται για το μοίρασμα των κομματιών που έμειναν. Αυτό είναι το τελευταίο ιστορικό καθήκον του καπιταλισμού. Πόσα χρόνια θα διαρκέσει η εποχή αυτή, δεν μπορούμε να πούμε. Ισως τέτοιοι πόλεμοι να γίνουν αρκετοί, όμως είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε καθαρά ότι αυτοί δεν είναι καθόλου οι πόλεμοι εκείνοι που γίνονταν πριν και ότι αντίστοιχα τα καθήκοντα που μπαίνουν μπροστά στους σοσιαλιστές αλλάζουν.
Στο προλεταριακό κόμμα μπορεί να χρειαστούν πια εντελώς άλλου τύπου οργανώσεις για τη λύση των νέων αυτών καθηκόντων.
Ο Κάουτσκι, εξετάζοντας στην μπροσούρα του «Weg zur Macht»* τα οικονομικά φαινόμενα λεπτομερειακά και προσεκτικά και βγάζοντας με μεγάλη περίσκεψη συμπεράσματα απ' αυτά, τόνιζε ότι μπαίνουμε σε μια φάση που δεν μοιάζει καθόλου με την προηγούμενη ειρηνική βαθμιαία ανάπτυξη...
Τι λογής πρέπει να είναι η νέα μορφή οργάνωσης που αντιστοιχεί σ' αυτή τη φάση, είναι δύσκολο τώρα να το πούμε. Ομως είναι φανερό ότι, λόγω των νέων καθηκόντων, το προλεταριάτο θα αναγκαστεί να δημιουργήσει νέες οργανώσεις ή να επιφέρει μεταβολές στις παλιές. Και όσο πιο παράλογος είναι ο φόβος διαταραχής της οργάνωσής τους, που εκδηλώνουν τόσο έντονα οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες, τόσο πιο παράλογος είναι αυτός ο με κάθε θυσία λεγκαλισμός. Ξέρουμε ότι η Επιτροπή Πετρούπολης έβγαλε παράνομο φυλλάδιο κατά του πολέμου. Το ίδιο έκαναν η οργάνωση του Καυκάσου και ορισμένες άλλες ρωσικές οργανώσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και στο εξωτερικό μπορούν επίσης να το κάνουν αυτό και να μη διακόψουν τη σύνδεση.
Η νομιμότητα είναι φυσικά πολύ σπουδαίο πράγμα και όχι τυχαία ο Ενγκελς είπε: «Κύριοι αστοί, πρώτοι εσείς θα παραβιάσετε τη νομιμότητά σας!». Αυτό που γίνεται τώρα ίσως να βάλει μυαλό στους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες, γιατί η κυβέρνηση που πάντα καυχιόταν για τη νομιμότητά της, την παραβίασε σ' όλη τη γραμμή χωρίς να πολυσκοτίζεται. Από την άποψη αυτή μπορεί να αποδειχτεί ωφέλιμη η χοντροκομμένη διαταγή του φρούραρχου του Βερολίνου, που ανάγκασε τη «Vorwarts» να τη δημοσιεύσει στην πρώτη σελίδα. Ομως η ίδια η «Vorwarts», που από το φόβο να μην κλειστεί, απαρνήθηκε την ταξική πάλη και υποσχέθηκε να μην τη θίξει ως το τέλος του πολέμου, μετά απ' αυτό αυτοκτόνησε. Αυτή πέθανε, όπως σωστά παρατήρησε η «Γκόλος» του Παρισιού, που είναι τώρα η καλύτερη σοσιαλιστική εφημερίδα της Ευρώπης. Οσο πιο συχνά και πιο έντονα διαφωνούσα με τον Μάρτοφ, τόσο πιο ξεκάθαρα είμαι υποχρεωμένος να πω ότι ο συγγραφέας αυτός κάνει τώρα ακριβώς εκείνο που πρέπει να κάνει ένας σοσιαλδημοκράτης. Κάνει κριτική στην κυβέρνηση της χώρας του, ξεσκεπάζει την αστική της τάξη, βρίζει τους υπουργούς της. Οι σοσιαλιστές όμως που ασχολούνται με το ξεσκέπασμα και το ρεζίλεμα των υπουργών και της άρχουσας τάξης άλλης χώρας, αφοπλιζόμενοι απέναντι στην κυβέρνηση της χώρας τους, εκπληρώνουν το ρόλο αστών συγγραφέων. Και ο ίδιος ο Ζίντεκουμ παίζει αντικειμενικά το ρόλο πράκτορα της γερμανικής κυβέρνησης, όπως και οι άλλοι παίζουν το ρόλο αυτό σε σχέση με τους Γαλλορώσους συμμάχους.
Οι σοσιαλιστές, που δεν αντιλαμβάνονται ότι ο δοσμένος πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός, που δεν τον εξετάζουν ιστορικά, τίποτε δεν θα καταλάβουν σ' αυτόν τον πόλεμο και είναι ικανοί με παιδική αφέλεια να τον φανταστούν με την εξής μορφή: Ενας τη νύχτα αρπάζει τον άλλον απ' το λαιμό και οι γείτονες είναι αναγκασμένοι να σώσουν το θύμα της επίθεσης ή να «κλειστούν» μέσα δειλά (έκφραση του Πλεχάνοφ), επειδή φοβούνται τον καβγά.
Δεν θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να γελαστεί και δεν θα αφήσουμε τους αστούς συμβουλάτορες να εξηγήσουν τον πόλεμο έτσι απλά, ότι ζούσαμε κάποτε ειρηνικά, ο ένας επιτέθηκε, ο άλλος υπερασπίζει τον εαυτό του.
Ο σ. Λένιν διαβάζει απόσπασμα από άρθρο του Λουτσάτι, που δημοσιεύτηκε σε μια ιταλική εφημερίδα. Ο Ιταλός πολιτικός στο άρθρο αυτό εκφράζει τη χαρά του για το γεγονός ότι μεγάλος νικητής στον πόλεμο αυτό αποδείχτηκε... η πατρίδα, η έννοια της πατρίδας και επαναλαμβάνει: Πρέπει να θυμόμαστε τα λόγια τουύ Κικέρωνα ότι «ο εμφύλιος πόλεμος είναι η μεγαλύτερη δυστυχία».
Να τι πρόφτασαν να πετύχουν οι αστοί, να τι πριν απ' όλα τους ανησυχεί, τους κάνει να χαίρονται, πράγμα για το οποίο ξόδεψαν ένα σωρό μέσα και προσπάθειες. Προσπαθούν να μας πείσουν ότι ο πόλεμος αυτός είναι εκείνος ο παλιός, ο συνηθισμένος, ο εθνικός πόλεμος.
Ομως όχι. Η περίοδος των εθνικών πολέμων πέρασε - τώρα γίνεται πόλεμος ιμπεριαλιστικός και το καθήκον των σοσιαλιστών είναι να μετατρέψουν τον «εθνικό» πόλεμο σε εμφύλιο.
Περιμέναμε τον ιμπεριαλιστικό αυτό πόλεμο. Και αφού είναι έτσι, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία ποιος επιτέθηκε, όλοι ετοιμάζονται για τον πόλεμο, όμως επιτέθηκε εκείνος που στη δοσμένη στιγμή το θεώρησε αυτό πιο συμφέρον.
Παρακάτω ο σ. Λένιν περνάει στον καθορισμό της έννοιας «πατρίδα» από σοσιαλιστική άποψη.
Η έννοια αυτή καθορίστηκε με ακρίβεια και σαφήνεια απ' το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» στις θαυμάσιες σελίδες, που ελέγχθηκαν και δικαιώθηκαν πλήρως από την πείρα. Ο Λένιν διαβάζει απόσπασμα από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» στο οποίο η έννοια της πατρίδας εξετάζεται σαν ιστορική κατηγορία που ανταποκρίνεται στην ανάπτυξη της κοινωνίας σε ένα ορισμένο στάδιό της και μετά γίνεται περιττή. Το προλεταριάτο δεν μπορεί να αγαπήσει εκείνο που δεν έχει. Το προλεταριάτο δεν έχει πατρίδα.
Ποια είναι τα καθήκοντα των σοσιαλιστών στο σημερινό πόλεμο;
Ο σ. Λένιν διαβάζει την απόφαση της Στουτγάρδης που επικυρώθηκε και συμπληρώθηκε μετά στην Κοπεγχάγη και στη Βασιλεία. Στην απόφαση αυτή τονίστηκαν καθαρά οι τρόποι πάλης των σοσιαλιστών ενάντια στις τάσεις που οδηγούν στον πόλεμο και τα καθήκοντά τους απέναντι στον πόλεμο που ήδη ξέσπασε. Τα καθήκοντα αυτά καθορίζονται από τα παραδείγματα της ρωσικής επανάστασης και της Κομμούνας του Παρισιού. Η απόφαση της Στουτγάρδης συντάχτηκε προσεκτικά, παίρνοντας υπόψη κάθε είδους ποινικούς νόμους, όμως το καθήκον εκεί υποδείχτηκε καθαρά. Η Κομμούνα του Παρισιού είναι εμφύλιος πόλεμος. Σε ποια μορφή, πότε και πού, αυτό είναι άλλο ζήτημα, όμως η κατεύθυνση της δουλειάς μας καθορίστηκε με σαφήνεια.
Ο Λένιν εξετάζει μετά από την άποψη αυτή τη θέση που πήραν στην πραγματικότητα οι σοσιαλιστές των διάφορων χωρών. Εκτός από τους Σέρβους, εκπλήρωσαν το καθήκον τους οι Ρώσοι, όπως το παρατηρεί αυτό η ιταλική «Avanti!», το εκπληρώνει ο Κέιρ-Χάρντι, που ξεσκεπάζει την πολιτική του Εντουαρντ Γκρέι.
Αφού ο πόλεμος άρχισε, είναι αδιανόητο να τον αποφύγεις. Πρέπει να πας στον πόλεμο και να κάνεις τη δουλειά του σοσιαλιστή. Οι άνθρωποι στον πόλεμο σκέφτονται και στοχάζονται, μπορεί να πει κανείς, πιο πολύ παρά στο «σπίτι». Πρέπει να πάμε εκεί και να οργανώσουμε το προλεταριάτο για τον τελικό σκοπό, γιατί είναι ουτοπία να σκεφτούμε ότι το προλεταριάτο θα περάσει σ' αυτό με ειρηνικό δρόμο. Είναι αδύνατο να περάσουμε από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό χωρίς να συντρίψουμε τα εθνικά πλαίσια, όπως ήταν αδύνατο να περάσουμε από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό χωρίς τις εθνικές ιδέες.
Σημείωση:
* «Ο δρόμος προς την εξουσία». Η Σύντ.
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Μήπως έδωσε η αστική τάξη τέτοια εξήγηση; Οχι. Οχι μόνο δεν έδωσε, αλλά και σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται να τη δώσει. Κρίνοντας με βάση αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στους σοσιαλιστές, θα μπορούσε κανένας να σκεφτεί ότι και αυτοί δεν έχουν αντίληψη για τον ξεχωριστό χαρακτήρα του δοσμένου πολέμου.
Και όμως οι σοσιαλιστές θαυμάσια τον εξηγούσαν και τον πρόβλεψαν. Και μάλιστα δεν υπάρχει ούτε ένας λόγος σοσιαλιστή βουλευτή, ούτε ένα άρθρο σοσιαλιστή δημοσιολόγου που να μην περιείχαν την εξήγηση αυτή. Είναι τόσο απλή η εξήγηση, που κάποιοι δεν της δίνουν σημασία, ενώ όμως αυτή μας επιτρέπει να καθορίσουμε σωστά τη στάση μας απέναντι στον πόλεμο αυτό.
Ο τωρινός πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός και σ' αυτό συνίσταται ο βασικός του χαρακτήρας.
Για να το διευκρινίσουμε αυτό πρέπει να εξετάσουμε τι είναι οι προηγούμενοι πόλεμοι και τι είναι ιμπεριαλιστικός πόλεμος.
Ο Λένιν πολύ λεπτομερειακά στέκει στο χαρακτηρισμό των πολέμων στα τέλη του 18ου και ολόκληρου του 19ου αιώνα. Ολοι αυτοί ήταν εθνικοί πόλεμοι που συνοδεύτηκαν με τη δημιουργία εθνικών κρατών και συνέβαλαν σ' αυτό.
Οι πόλεμοι αυτοί σήμαναν την καταστροφή της φεουδαρχίας και ήταν έκφραση της πάλης της νέας αστικής κοινωνίας ενάντια στη φεουδαρχική. Το εθνικό κράτος αποτέλεσε απαραίτητη φάση στην ανάπτυξη του καπιταλισμού. Η πάλη για την αυτοδιάθεση του έθνους, για την ανεξαρτησία του, για την ελευθερία της γλώσσας, για λαϊκή αντιπροσώπευση εξυπηρετούσε το σκοπό αυτό - τη δημιουργία εθνικών κρατών - αυτής της απαραίτητης βάσης για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης του καπιταλισμού.
Τέτοιος είναι ο χαρακτήρας των πολέμων από τον καιρό της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης και μέχρι τους ιταλικούς και πρωσικούς πολέμους.
Ο σκοπός αυτός των εθνικών πολέμων εκπληρωνόταν ή από την ίδια τη δημοκρατία ή με τη βοήθεια του Βίσμαρκ, ανεξάρτητα από τη θέληση και τη συνείδηση αυτών που έπαιρναν μέρος. Για το θρίαμβο του σύγχρονου πολιτισμού, για την πλήρη άνθιση του καπιταλισμού, για την προσέλκυση όλου του λαού, όλων των εθνών στον καπιταλισμό, να σε τι εξυπηρέτησαν οι εθνικοί πόλεμοι, οι πόλεμοι στις αρχές του καπιταλισμού.
Αλλη υπόθεση είναι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Και πάνω στο ζήτημα αυτό δεν υπήρχαν διαφωνίες ανάμεσα στους σοσιαλιστές όλων των χωρών και όλων των ρευμάτων. Σε όλα τα συνέδρια κατά τη συζήτηση των αποφάσεων για τη στάση απέναντι σε ενδεχόμενο πόλεμο όλοι συμφωνούσαν πάντα ότι ο πόλεμος αυτός θα ήταν ιμπεριαλιστικός. Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες παρατηρήθηκε ήδη ίσος βαθμός ανάπτυξης του καπιταλισμού, όλες αυτές έδωσαν ήδη όλα, ό,τι μπορεί να δώσει ο καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός έφτασε ήδη στην ανώτερή του μορφή και εξάγει πια όχι εμπορεύματα, αλλά κεφάλαιο. Αισθάνεται στενόχωρα στο εθνικό του περίβλημα και τώρα γίνεται πάλη για τα τελευταία ελεύθερα υπολείμματα της γήινης σφαίρας. Εάν οι εθνικοί πόλεμοι του 18ου και 19ου αιώνα σήμαναν την αρχή του καπιταλισμού, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι δείχνουν το τέλος του.
Ολόκληρη η περίοδος, τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ού αιώνα, χαρακτηρίζεται από πλήρη κυριαρχία της ιμπεριαλιστικής πολιτικής.
Ο ιμπεριαλισμός είναι αυτό που βάζει εντελώς ιδιαίτερη σφραγίδα στο σύγχρονο πόλεμο, τον ξεχωρίζει από όλους τους προηγούμενους.
Μόνο όταν εξετάσουμε τον πόλεμο αυτό στις ιστορικές του συνθήκες που τον ξεχωρίζουν, πράγμα απαραίτητο για έναν μαρξιστή, μπορούμε να διευκρινίσουμε τη στάση μας απέναντί του. Διαφορετικά, θα έχουμε να κάνουμε με παλιές έννοιες, παλιά επιχειρήματα που εφαρμόζονται σε άλλες, παλιές συνθήκες.
Σ' αυτές τις παλιές έννοιες ανήκει και η έννοια για την πατρίδα και ο χωρισμός που αναφέραμε σε αμυντικούς και επιθετικούς πολέμους.
Φυσικά, κηλίδες της παλιάς μπογιάς υπάρχουν και τώρα ακόμη στη ζωντανή εικόνα της πραγματικότητας. Ετσι, από όλες τις εμπόλεμες χώρες, οι Σέρβοι μόνο αγωνίζονται ακόμη για την εθνική ύπαρξη. Οι συνειδητοί εργάτες της Ινδίας και της Κίνας δεν μπορούσαν επίσης ν' ακολουθήσουν άλλο δρόμο, παρά μόνο τον εθνικό, γιατί οι χώρες τους δεν διαμορφώθηκαν ακόμη σε εθνικά κράτη. Αν η Κίνα αναγκαζόταν να διεξάγει επιθετικό πόλεμο για το λόγο αυτό, οι συμπάθειές μας θα ήταν με το μέρος της, γιατί αντικειμενικά αυτός θα ήταν προοδευτικός πόλεμος. Το ίδιο ακριβώς ο Μαρξ μπορούσε να προπαγανδίζει έναν επιθετικό πόλεμο ενάντια στη Ρωσία το 1848.
Συνεπώς, τα τέλη του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ού αιώνα χαρακτηρίζονται από ιμπεριαλιστική πολιτική.
Ο ιμπεριαλισμός είναι μια τέτοια κατάσταση του καπιταλισμού που αυτός, αφού έκανε ό,τι μπορούσε να κάνει, στρέφει προς την παρακμή. Αυτή η κατάσταση είναι μια ιδιαίτερη εποχή όχι στη συνείδηση των σοσιαλιστών, αλλά στις πραγματικές σχέσεις. Η πάλη γίνεται για το μοίρασμα των κομματιών που έμειναν. Αυτό είναι το τελευταίο ιστορικό καθήκον του καπιταλισμού. Πόσα χρόνια θα διαρκέσει η εποχή αυτή, δεν μπορούμε να πούμε. Ισως τέτοιοι πόλεμοι να γίνουν αρκετοί, όμως είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε καθαρά ότι αυτοί δεν είναι καθόλου οι πόλεμοι εκείνοι που γίνονταν πριν και ότι αντίστοιχα τα καθήκοντα που μπαίνουν μπροστά στους σοσιαλιστές αλλάζουν.
Στο προλεταριακό κόμμα μπορεί να χρειαστούν πια εντελώς άλλου τύπου οργανώσεις για τη λύση των νέων αυτών καθηκόντων.
Ο Κάουτσκι, εξετάζοντας στην μπροσούρα του «Weg zur Macht»* τα οικονομικά φαινόμενα λεπτομερειακά και προσεκτικά και βγάζοντας με μεγάλη περίσκεψη συμπεράσματα απ' αυτά, τόνιζε ότι μπαίνουμε σε μια φάση που δεν μοιάζει καθόλου με την προηγούμενη ειρηνική βαθμιαία ανάπτυξη...
Τι λογής πρέπει να είναι η νέα μορφή οργάνωσης που αντιστοιχεί σ' αυτή τη φάση, είναι δύσκολο τώρα να το πούμε. Ομως είναι φανερό ότι, λόγω των νέων καθηκόντων, το προλεταριάτο θα αναγκαστεί να δημιουργήσει νέες οργανώσεις ή να επιφέρει μεταβολές στις παλιές. Και όσο πιο παράλογος είναι ο φόβος διαταραχής της οργάνωσής τους, που εκδηλώνουν τόσο έντονα οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες, τόσο πιο παράλογος είναι αυτός ο με κάθε θυσία λεγκαλισμός. Ξέρουμε ότι η Επιτροπή Πετρούπολης έβγαλε παράνομο φυλλάδιο κατά του πολέμου. Το ίδιο έκαναν η οργάνωση του Καυκάσου και ορισμένες άλλες ρωσικές οργανώσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και στο εξωτερικό μπορούν επίσης να το κάνουν αυτό και να μη διακόψουν τη σύνδεση.
Η νομιμότητα είναι φυσικά πολύ σπουδαίο πράγμα και όχι τυχαία ο Ενγκελς είπε: «Κύριοι αστοί, πρώτοι εσείς θα παραβιάσετε τη νομιμότητά σας!». Αυτό που γίνεται τώρα ίσως να βάλει μυαλό στους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες, γιατί η κυβέρνηση που πάντα καυχιόταν για τη νομιμότητά της, την παραβίασε σ' όλη τη γραμμή χωρίς να πολυσκοτίζεται. Από την άποψη αυτή μπορεί να αποδειχτεί ωφέλιμη η χοντροκομμένη διαταγή του φρούραρχου του Βερολίνου, που ανάγκασε τη «Vorwarts» να τη δημοσιεύσει στην πρώτη σελίδα. Ομως η ίδια η «Vorwarts», που από το φόβο να μην κλειστεί, απαρνήθηκε την ταξική πάλη και υποσχέθηκε να μην τη θίξει ως το τέλος του πολέμου, μετά απ' αυτό αυτοκτόνησε. Αυτή πέθανε, όπως σωστά παρατήρησε η «Γκόλος» του Παρισιού, που είναι τώρα η καλύτερη σοσιαλιστική εφημερίδα της Ευρώπης. Οσο πιο συχνά και πιο έντονα διαφωνούσα με τον Μάρτοφ, τόσο πιο ξεκάθαρα είμαι υποχρεωμένος να πω ότι ο συγγραφέας αυτός κάνει τώρα ακριβώς εκείνο που πρέπει να κάνει ένας σοσιαλδημοκράτης. Κάνει κριτική στην κυβέρνηση της χώρας του, ξεσκεπάζει την αστική της τάξη, βρίζει τους υπουργούς της. Οι σοσιαλιστές όμως που ασχολούνται με το ξεσκέπασμα και το ρεζίλεμα των υπουργών και της άρχουσας τάξης άλλης χώρας, αφοπλιζόμενοι απέναντι στην κυβέρνηση της χώρας τους, εκπληρώνουν το ρόλο αστών συγγραφέων. Και ο ίδιος ο Ζίντεκουμ παίζει αντικειμενικά το ρόλο πράκτορα της γερμανικής κυβέρνησης, όπως και οι άλλοι παίζουν το ρόλο αυτό σε σχέση με τους Γαλλορώσους συμμάχους.
Οι σοσιαλιστές, που δεν αντιλαμβάνονται ότι ο δοσμένος πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός, που δεν τον εξετάζουν ιστορικά, τίποτε δεν θα καταλάβουν σ' αυτόν τον πόλεμο και είναι ικανοί με παιδική αφέλεια να τον φανταστούν με την εξής μορφή: Ενας τη νύχτα αρπάζει τον άλλον απ' το λαιμό και οι γείτονες είναι αναγκασμένοι να σώσουν το θύμα της επίθεσης ή να «κλειστούν» μέσα δειλά (έκφραση του Πλεχάνοφ), επειδή φοβούνται τον καβγά.
Δεν θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να γελαστεί και δεν θα αφήσουμε τους αστούς συμβουλάτορες να εξηγήσουν τον πόλεμο έτσι απλά, ότι ζούσαμε κάποτε ειρηνικά, ο ένας επιτέθηκε, ο άλλος υπερασπίζει τον εαυτό του.
Ο σ. Λένιν διαβάζει απόσπασμα από άρθρο του Λουτσάτι, που δημοσιεύτηκε σε μια ιταλική εφημερίδα. Ο Ιταλός πολιτικός στο άρθρο αυτό εκφράζει τη χαρά του για το γεγονός ότι μεγάλος νικητής στον πόλεμο αυτό αποδείχτηκε... η πατρίδα, η έννοια της πατρίδας και επαναλαμβάνει: Πρέπει να θυμόμαστε τα λόγια τουύ Κικέρωνα ότι «ο εμφύλιος πόλεμος είναι η μεγαλύτερη δυστυχία».
Να τι πρόφτασαν να πετύχουν οι αστοί, να τι πριν απ' όλα τους ανησυχεί, τους κάνει να χαίρονται, πράγμα για το οποίο ξόδεψαν ένα σωρό μέσα και προσπάθειες. Προσπαθούν να μας πείσουν ότι ο πόλεμος αυτός είναι εκείνος ο παλιός, ο συνηθισμένος, ο εθνικός πόλεμος.
Ομως όχι. Η περίοδος των εθνικών πολέμων πέρασε - τώρα γίνεται πόλεμος ιμπεριαλιστικός και το καθήκον των σοσιαλιστών είναι να μετατρέψουν τον «εθνικό» πόλεμο σε εμφύλιο.
Περιμέναμε τον ιμπεριαλιστικό αυτό πόλεμο. Και αφού είναι έτσι, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία ποιος επιτέθηκε, όλοι ετοιμάζονται για τον πόλεμο, όμως επιτέθηκε εκείνος που στη δοσμένη στιγμή το θεώρησε αυτό πιο συμφέρον.
Παρακάτω ο σ. Λένιν περνάει στον καθορισμό της έννοιας «πατρίδα» από σοσιαλιστική άποψη.
Η έννοια αυτή καθορίστηκε με ακρίβεια και σαφήνεια απ' το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» στις θαυμάσιες σελίδες, που ελέγχθηκαν και δικαιώθηκαν πλήρως από την πείρα. Ο Λένιν διαβάζει απόσπασμα από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» στο οποίο η έννοια της πατρίδας εξετάζεται σαν ιστορική κατηγορία που ανταποκρίνεται στην ανάπτυξη της κοινωνίας σε ένα ορισμένο στάδιό της και μετά γίνεται περιττή. Το προλεταριάτο δεν μπορεί να αγαπήσει εκείνο που δεν έχει. Το προλεταριάτο δεν έχει πατρίδα.
Ποια είναι τα καθήκοντα των σοσιαλιστών στο σημερινό πόλεμο;
Ο σ. Λένιν διαβάζει την απόφαση της Στουτγάρδης που επικυρώθηκε και συμπληρώθηκε μετά στην Κοπεγχάγη και στη Βασιλεία. Στην απόφαση αυτή τονίστηκαν καθαρά οι τρόποι πάλης των σοσιαλιστών ενάντια στις τάσεις που οδηγούν στον πόλεμο και τα καθήκοντά τους απέναντι στον πόλεμο που ήδη ξέσπασε. Τα καθήκοντα αυτά καθορίζονται από τα παραδείγματα της ρωσικής επανάστασης και της Κομμούνας του Παρισιού. Η απόφαση της Στουτγάρδης συντάχτηκε προσεκτικά, παίρνοντας υπόψη κάθε είδους ποινικούς νόμους, όμως το καθήκον εκεί υποδείχτηκε καθαρά. Η Κομμούνα του Παρισιού είναι εμφύλιος πόλεμος. Σε ποια μορφή, πότε και πού, αυτό είναι άλλο ζήτημα, όμως η κατεύθυνση της δουλειάς μας καθορίστηκε με σαφήνεια.
Ο Λένιν εξετάζει μετά από την άποψη αυτή τη θέση που πήραν στην πραγματικότητα οι σοσιαλιστές των διάφορων χωρών. Εκτός από τους Σέρβους, εκπλήρωσαν το καθήκον τους οι Ρώσοι, όπως το παρατηρεί αυτό η ιταλική «Avanti!», το εκπληρώνει ο Κέιρ-Χάρντι, που ξεσκεπάζει την πολιτική του Εντουαρντ Γκρέι.
Αφού ο πόλεμος άρχισε, είναι αδιανόητο να τον αποφύγεις. Πρέπει να πας στον πόλεμο και να κάνεις τη δουλειά του σοσιαλιστή. Οι άνθρωποι στον πόλεμο σκέφτονται και στοχάζονται, μπορεί να πει κανείς, πιο πολύ παρά στο «σπίτι». Πρέπει να πάμε εκεί και να οργανώσουμε το προλεταριάτο για τον τελικό σκοπό, γιατί είναι ουτοπία να σκεφτούμε ότι το προλεταριάτο θα περάσει σ' αυτό με ειρηνικό δρόμο. Είναι αδύνατο να περάσουμε από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό χωρίς να συντρίψουμε τα εθνικά πλαίσια, όπως ήταν αδύνατο να περάσουμε από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό χωρίς τις εθνικές ιδέες.
Σημείωση:
* «Ο δρόμος προς την εξουσία». Η Σύντ.
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου