Αθήνα 22 Ιούλη 1943.Η μεγαλύτερη διαδήλωση στην κατεχόμενη Ευρώπη, όπως την χαρακτήρισαν τότε οι ραδιοσταθμοί της Μόσχας και του Λονδίνου

ντοκουμέντα ιστορίας



Αρχείο ΕΡΤ: από το Ντοκυμαντέρ "ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ" (1985).


Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, τόμος πέμπτος, 1940-1945

Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ με την απόφασή του «Πάνω στην καινούργια βουλγαρική επιδρομή» της 10 του Ιούλη 1943 (που δημοσιεύτηκε στον παράνομο «Ριζοσπάστη» της 18 του Ιούλη 1943) κατάγγελε, ότι οι βούλγαροι φασίστες καταφέρουν καινούργιο πλήγμα στη σκλαβομένη Ελλάδα. «Αυτοί — έλεγε η απόφαση — σε συμφωνία με τους γερμανούς κατακτητές και την προδοτική κυβέρνηση Ράλλη πάτησαν και κάναν κατοχή σε καινούργια ελληνικά τμήματα στη ζώνη του Εβρου και ολοκληρώνουν την κατοχή της Δυτικής Θράκης, στην περιοχή της Μακεδονίας, από το Στρυμώνα ως τον Αξιό ποταμό. Οι γερμανοί ανακοινώνουν ότι παραδίδουν τα ελληνικά εδάφη στους βούλγαρους δορυφόρους τους για στρατιωτικές ανάγκες και εξ αιτίας των ανταρτών».Και συνεχίζει παρακάτω η απόφαση... «Η τωρινή εισβολή των βουλγάρων είναι, όπως και η προηγούμενη στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, κατάκτηση ελληνικών επαρχιών. Μεγαλώνει το διαμελισμό της Ελλάδας. Σημαίνει εξανδραποδισμό, εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών».Και η απόφαση τελείωνε με τα συνθήματα:
—Θάνατος στους γέρμανοϊταλοβούλγαρους επιδρομείς!
—Ζήτω ο ενωμένος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του ελληνικού λαού!
—Ζήτω η ελληνική Μακεδονία και Δυτική Θράκη!.
—Ελεύθερη, ανεξάρτητη, ακέραια, λαοκρατούμενη Ελλάδα!»

Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΑΘΗΝΑ.Βασίλης Μπαρζιώτας.

Η Επιτροπή Πόλης της ΚΟΑ και το ΕΑΜ της Αθήνας, για να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική επέκταση και να δόσουν το τελικό χτύπημα ενάντια στη χιτλερική πολιτική επιστράτευση, οργάνωσαν τη διαδήλωση-συλλαλητήριο της 22 Ιούλη 1943, τη μεγαλύτερη, τη μαζικότερη και μαχητικότερη απ' όλες τις άλλες κινητοποιήσεις της Αθήνας. Τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην κατεχόμενη Ευρώπη, όπως την χαρακτήρισαν τότε οι ραδιοσταθμοί της Μόσχας και του Λονδίνου. Η Κομματική Οργάνωση της Αθήνας και η ΚΟ Πειραιά, μαζί με τις ΕΑΜικές Οργανώσεις της Αθήνας και την ΕΠΟΝ έκαναν πραγματικά τεράστια δουλιά για την επιτυχία της μαχητικής αυτής διαδήλωσης. Η προετοιμασία των Κομματικών, ΕΑΜικών Οργανώσεων και της ΕΠΟΝ, με τη βοήθεια και υποστήριξη των παληκαριών του Α' Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας-Πειραιά, συνεχίστηκε επί δέκα ολόκληρες μέρες, ενώ στο διάστημα αυτών των ημερών ανέβαινε ο αγωνιστικός πυρετός της Πρωτεύουσας. Η Αθήνα σε γενικό συναγερμό! Περισσότερο από τρία εκατομμύρια προκηρύξεις και τρικ θα πρέπει να έπεσαν στους δρόμους της Αθήνας και του Πειραιά εκείνες τις μέρες!
22 του Ιούλη 1943 —Ωρα πεντέμιση το πρωί..
Οι καμπάνες απ όλες τις εκκλησίες αρχίζουν να χτυπάνε πένθιμα.
Τα χωνιά καλούν το λαό και τη νεολαία του στους τόπους προσυγκέντρωσης.
Οι δρόμοι είναι «χιονισμένοι» — κι ας ήταν κατακαλόκαιρο — από τις προκηρύξεις, τα τρικ κτλ. Επικεφαλής τώρα της διαφώτισης της ΚΟΑ είναι η ηρωική Ηλέκτρα. Από το βράδυ συνεργεία του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ έχουν ρίξει τις προκηρύξεις και τα τρικ. Οι τοίχοι γεμάτοι από φρεσκοβαμμένα συνθήματα, με βάση εκείνη την πράσινη επονίτικη μπογιά και τη μαύρη και κόκκινη μπογιά του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, γραμμένα με μεγάλα κεφαλαία γράμματα:
—ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ —ΕΞΩ ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΤΑΧΤΗΤΕΣ!
—ΚΑΤΩ Η ΧΙΤΛΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ!
Σε κάθε συνοικία, όλο το βράδυ μέχρι τις πρωινές ώρες, κομμουνιστές, ΕΑΜίτες και ΕΠΟΝίτες τριγυρνάν το τετράγωνό τους, περνούν από σπίτι σε σπίτι και καλούν το λαό να κατέβει ατα πεζοδρόμια, για να ματαιώσει την απειλή επέκτασης της βουλγάρικης κατοχής στη Μακεδονία και τη Θράκη. Ολα είναι έτοιμα. Η Αθήνα περιμένει τη μεγάλη στιγμή!
Η ώρα είναι κιόλας οχτώ το πρωί. Η απεργία της 22 Ιούλη στην Αθήνα και τον Πειραιά είναι γενική. Πανεργατική, παννπαλληλική, πανεπαγγελματική, παλλαϊκή και εθνική απεργία! Ερημιά στους δρόμους. Ολα έχουν νεκρώσει. Κλειστά τα πάντα. Ούτε νερό δε βρίσκεις να πιείς. Κάποιοι καραμπινιέροι μονάχα, που προσπαθούν να κινήσουν στην οδό Πατησίων κάποια πράσινα τραμ. Θα τα εγκαταλείψουν πολύ σύντομα και θα το βάλουν στα πόδια. Ενώ ο λαός τους... ξεπροβοδεί με το γνωστό τραγουδάκι « Κορόιδο Μουσολίνι». Οι αρχές κατοχής πήραν δρακόντεια μέτρα στις 22 του Ιούλη. Είναι στο πόδι οι στρατιωτικές μονάδες καταστολής, γερμανο-ιταλοί και γκεσταπίτες, με στημένα τα πολυβόλα στις γωνιές, με τα θωρακισμένα σε κάθετη στους δρόμους γραμμή παράταξης — στο Μετοχικό που είναι η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση, στην Κοραή, όπου βρίσκεται το Γερμανικό Φρουραρχείο, μπροστά στο Κομάντο Πιάτσα, τις πρεσβείες, τα παλιά Ανάκτορα.
Ωρα οχτώμιση. Ο κόσμος ξεχύνεται στους δρόμους, για να βρεθεί στα σημεία προσυγκέντρωσης. Κι από εκεί οι κολώνες πορείας για το κέντρο της αδούλωτης πρωτεύουσας. Χιλιάδες χιλιάδων σε πορεία, με πλακάτ, πανώ, σημαίες και συνθήματα και με τραγούδια, λες σε πανηγύρι, αϊτό του Ψυρρή και το Μοναστηράκι, οι Πειραιώτες από την οδό Πειραιώς, άλλοι από τον Κολωνό και το Μεταξουργείο, από την οδό Αγίου Κωνσταντίνου, από τα Πατήσια, από του Γκύζη, το Περιστέρι, τα Σεπόλια.Στις 10 η ώρα το πρωί γεμίζει η Πλατεία της Ομόνοιας από την εργατιά της Αθήνας και του Πειραιά. Διακόσιες χιλιάδες είναι κιόλας στην Πλατεία και τις γύρω παρόδους. Η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή με τους συνδέσμους βρίσκεται στην οδό Λυκούργου. Είναι το «στρατηγείο» της μεγάλης αυτής εκδήλωσης... Από την άλλη μεριά της Αθήνας, από τους παράλληλους δρόμους της λεωφόρου Πανεπιστημίου, έρχονται οι ατέλειωτες κολώνες από τις ανατολικές συνοικίες και από τη Λεωφόρο Κηφισιάς οι ηρωικοί ανάπηροι με τα καροτσάκια τους. Οι λεβέντες μας, με κομμένα χέρια και πόδια, πάνω στα... τανκ-καροτσάκια τους, πρωτοπορία της μεγάλης μάχης!
Οι Γερμανοί άρχισαν να χτυπούν τη διαδήλωση, που ανέβαινε από την πλατεία της Ομόνοιας στη λεωφόρο Πανεπιστημίου. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή, από την οδό Θεμιστοκλέους έρχονται — είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία Εξαρχείων και σε κάθε γωνιά καινούργιες χιλιάδες πύκνωναν τη διαδήλωση — είτε καλύτερα ορμούν «πλευρικά» ενάντια στους Γερμανούς οι νέοι της Αθήνας, 120 χιλιάδες νέοι και νέες, ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες... Ενώθηκαν οι δυο «μικρές» λαοθάλασσες!
Η διαδήλωση προχωρεί, ανεβαίνει τη λεωφόρο Πανεπιστημίου. Τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει την ορμή της. Από παντού έρχονται καινούργιοι διαδηλωτές. Ακόμα και από τα χωριά της Αττικής ξεκίνησαν οι αγρότες, για να πάρουν μέρος σ' αυτή την ηρωική διαδήλωση. Κανένας Αθηναίος και Πειραιώτης δεν έμεινε ασυγκίνητος εκείνη την ιστορική μέρα! Πεντακόσιες χιλιάδες ήταν μόνο στους χώρους της διαδήλωσης, ενώ άλλοι από πιο μακριά άκουγαν τις ιαχές των διαδηλωτών, τις ριπές των πολυβόλων και έτρεχαν τα δάκρυα από τα μάτια τους!
Ο λαϊκός χείμαρρος με τα πατριωτικά του συνθήματα και τραγούδια κυλάει ακατάσχετος. Εφτασε κιόλας — η ώρα είναι 10.30 — έξω από το Πανεπιστήμιο. Πραγματική λαοθάλασσα, ωκεανός! Τραβάει πιο πέρα στη διασταύρωση Πανεπιστημίου και Ομήρου. Οι γερμανοί φαντάροι και γκεσταπίτες όλο και υποχωρούν μπροστά στη λαϊκή πίεση. Αυτή δεν είναι διαδήλωση, αλλά θύελλα.
Οι καθοδηγητές της διαδήλωσης μεταφέρουν το «στρατηγείο» τους στην πλατεία Κλαυθμώνος...μερικές δεκάδες μέτρα μακριά από τη διαδήλωση. Εχουν δύσκολη και τιμητική μαζί αποστολή, με τον όγκο των διαδηλωτών να νικήσουν τα χιτλερικά όπλα και να χυθεί λιγότερο αίμα. Τα κομματικά στελέχη της Αθήνας-Πειραιά, καθώς και τα στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, όπως και του ΕΛΑΣ, είναι στις πρώτες γραμμές της διαδήλωσης... Τη στιγμή που οι σημαίες ανεμίζουν μπροστά στην Τράπεζα της Ελλάδας, από την οδό Ομήρου ξεμπουκάρουν με βρουχητό και χλαπαταγή τα γερμανικά τανκς.

Προχωρούν με βία και σφηνώνονται μέσα στη φάλαγγα χωρίζοντάς την στα δυο. Στη μέση απόμεινε ένας ΕΠΟΝίτης που τραβούσε μπροστά με τη σημαία. Δέχεται κατάστηθα μια ριπή, κλονίζεται,τεντώνοντας πριν πέσει, το χέρι με το κοντάρι.

Ο κόσμος, που έχει παραμερίσει για λίγο στα πεζοδρόμια, βλέπει μια ξανθιά κοπέλλα να ορμά, να αρπάζει τη σημαία και να την σηκώνει ανεμίζοντάς την μπροστά στο τανκ. Μια ριπή από το τανκ την πετάει στην άσφαλτο.
Οι ερπύστριες περνούν πάνω από το κορμί της και το λυώνουν έτσι, τυλιγμένο στη σημαία...Ηταν η ηρωική Παναγιώτα Σταθοπούλου μόλις 19 χρονών.
Τη στιγμή που έπεσε η Παναγιώτα μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα, η ηρωική Κούλα Λίλλη, ορμάει πάνω στο τανκ, σκαρφαλώνει με τα νύχια της και χτυπάει με τα χέρια της και το τακούνι της τον τανκίστα στο πρόσωπο. Μια σφαίρα τη ρίχνει κι εκείνη νεκρή στην άσφαλτο, που έχει βαφεί με αίμα... Και λίγο πιο πέρα, στην οδό Αμερικής (γωνία με την Πανεπιστημίου), μια άλλη ηρωίδα, η υφαντουργίνα Ολγα Μπακόλα, παλιό στέλεχος της ΟΚΝΕ, 23 χρονών, ανεβαίνει πάνω στο γερμανικό τανκ και παλεύει με το Γερμανό, για να του πάρει το πολυβόλο, με το παπούτσι στο χέρι. Πάνω στο πάλεμα ο Γερμανός τη γαζώνει με 17 σφαίρες στην κοιλιά και με διαμπερές στη λεκάνη... Η ηρωίδα αυτή πέθανε στο Νοκοσομείο έπειτα από πέντε μέρες!
Εκείνες τις στιγμές, βαδίζοντας με πλακάτ μπροστά στα πολυβόλα των Γερμανών, έπεσαν ηρωικά οι αγωνιστές Κ. Δουκάκης, Μ. Καλοζύμης, Θώμης Χατζηθωμάς, Θ. Τεριακής, Β. Στεφανιώτης, η φοιτήτρια Αντωνιάδου και ο ανάπηρος της Αλβανίας Αντώνης Παπαδοσταυράκης... Αλλά η διαδήλωση δε χάνει την ορμητικότητά της. Μεγάλες ομάδες τραβάνε προς το Κολωνάκι. Αλλες φεύγουν προς τη Σόλωνος και το Πανεπιστήμιο. Εκεί όπου έπεσαν οι τέσσερις κοπέλες, η Σταθοπούλου, η Λίλη, η Μπακόλα και η Αντωνιάδη μαζί με τους άλλους ήρωες ΕΠΟΝίτες και κομμουνιστές, άξω από το Οθφαλμιατρείο (γωνία Πανεπιστημίου και Σίνα), το αίμα τους άπλωσε και έμοιαζε σαν ένα δέντρο, που ξεπέταξε κλωνάρια και γίνηκε θρύλος. Την ίδια μέρα μιλούσαν σ' όλη την Αθήνα και τον Πειραιά για τις ΕΠΟΝίτισσες που σταμάτησαν τα χιτλερικά τανκς... και το σούρουπο το μέρος όπου έπεσαν γέμισε από τριαντάφυλλα και κόκκινα γαρύφαλλα..
Το ίδιο βράδυ οι πινακίδες του δρόμου του Γκύζη (πίσω απ' το αλσάκι της Σχολής Ευελπίδων) όπου καθόταν η Παναγιώτα, άλλαξε όνομα: —Οδός Παναγιώτας Σταθοπούλου!
Η μάχη της 22 Ιούλη 1943 κράτησε μέχρι το σούρουπο. Πήραν μέρος πάνω από 500 χιλιάδες λαού. Πολύ αίμα χύσαμε, άκουγες από όλες τις μεριές. 53 νεκροί και 283 τραυματίες!...

Η επονίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου, κρατώντας την ελληνική σημαία
πρόταξε τα 19 της χρόνια στο χιτλερικό τανκ στην Πανεθνική διαδήλωση της Αθήνας στις 22 του Ιούλη 1943.

Η Κούλα Λίλλη, Φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας , 19 χρονών.
H νεαρή επονίτισσα, που χαστούκησε τον γερμανό αξιωματικό πάνω στο τανκ.
Επεσε νεκρή, δίπλα στην Παναγιώτα Σταθοπούλου, στην ίδια διαδήλωση της 22 του Ιούλη 1943.

Ολγα Μπακόλα, υφαντουργίνα. 
Μέλος της ΟΚΝΕ απ' το 1933. Είναι από τους οργανωτές του Σωματείου Υφαντουργών στη Ν. Ιωνία.
Το 1934-35 Γραμματέας της Αχτιδικής Είητροπής ΚΝ Λάρισας. Σπούδασε στη Σοβ. Ενωση.
Πήρε μέρος σε όλους τους αγώνες της Κατοχής.
Στη μεγάλη διαδήλωση της 22 Ιούλη 1943 στην Αθήνα τραυματίστηκε βαριά και πέθανε στο Νοσοκομείο.
Στην κηδεία της μίλησε ο πατέρας της αρτεργάτης. Τέλειωσε με τα λόγια αυτά προς την κόρη του:
«Το αίμα σου νάναι το αίμα της λευτεριάς!»

Ο Βασίλης Γ. Μπαρτζιώτας γεννήθηκε στη Λάρισα το 1909. Τελείωσε την Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών το 1929.
Από πολύ νέος, το 1924, πήρε μέρος στο εργατικό κίνημα της χώρας μας, σαν μέλος και στέλεχος της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ. Για τη δρίάση του αυτή αντιμετώπισε πολλές διώξεις. Η δικτατορία του Μεταξά τον φυλάκισε στο κάτεργοτης Ακροναυπλίας, Στην περίοδο της φασιστικής κατοχής εντάχθηκε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση σαν ένα από το κεντρικά στελέχη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Διετέλεσε γραμματέας της ΚΟΑ από τον Απρίλη του 1943 ως τον Ιούνη του 1946. Στον εμφύλιο πόλεμο πήρε μέρος σαν πολιτικός επίτροπος του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Καταδικάστηκε ερήμην δυο φορές σε θάνατο. Μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1943 μέχρι τον Μάρτη του 1956. Στα μεταπολεμικά χρόνια έζησε πολιτικός πρόσφυγας, στη Ρουμανία και τη Σοβιετική Ενωση, 27 χρόνια. Ασχολήθηκε με τη μελέτη και με συγγραφική δουλιά πάνω στην ιστορία του εργατικού και εθνικοαπελέυθερωτικού κινήματος της Ελλάδας και έχει γράψει πολλά βιβλία και μελέτες. Από τον επαναπατρισμό του, το 1976, δημοσίευσε τα βιβλία: «Κι άστραψε φως. η Ακροναυπλία» (1977), «Στις φυλακές και τις εξορίες» (1978), «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944» (1979), «Ηλέκτρα, αδελφή του κόμματός μας — Μια ηρωική επαναστατική ζωή» (1981), «Ο αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (1981). Το βιβλίο «Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα» εκδίδεται προς τιμήν των 65 χρόνων του ΚΚΕ και των 40 χρόνων από την απελευθέρωση της Αθήνας και αναφέρεται στους ηρωικούς αγώνες του λαού της Αθήνας στην Εθνική Αντίσταση και σε μερικούς βασικούς σταθμούς της ιστορίας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ.