Σε μια ομιλία του τον Αύγουστο του 1918, ο Λένιν υποστήριξε ότι στις σύγχρονες συνθήκες, στις συνθήκες δηλαδή που ο καπιταλισμός είχε περάσει στο τελευταίο στάδιό του, τον ιμπεριαλισμό, ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Ελεγε χαρακτηριστικά1: «Πού βρίσκεται λοιπόν αυτό το αναπόφευκτο; Βρίσκεται στο ότι ο καπιταλισμός συγκέντρωσε τα πλούτη της Γης στα χέρια μερικών κρατών, μοίρασε ως την τελευταία λωρίδα την υφήλιο. Νέο μοίρασμα, νέος πλουτισμός δεν μπορεί να γίνει παρά σε βάρος των άλλων, του ενός κράτους σε βάρος του άλλου. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να λυθεί μόνο με τη δύναμη – και γι’ αυτό ο πόλεμος ανάμεσα στους παγκόσμιους άρπαγες είναι αναπόφευκτος».
Η λήξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου όχι μόνο δεν εξάλειψε τις αιτίες που προκαλούσαν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, όχι μόνο δεν άμβλυνε τις αντιθέσεις μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, αλλά, αντίθετα, τις μετέθεσε σε ένα νέο επίπεδο. Από τούτο τον πόλεμο είχαν προκύψει ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία αξίζει εν συντομία να αναφέρουμε: Κατ’ αρχάς, δύο μεγάλες αυτοκρατορίες του προπολεμικού κόσμου, η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, διαλύθηκαν και διαμελίστηκαν ολοκληρωτικά. Μία νέα ιμπεριαλιστική δύναμη έκανε την εμφάνισή της στο παγκόσμιο καπιταλιστικό στερέωμα διεκδικώντας ηγεμονικό ρόλο όχι με τον παλιό τρόπο, της κατάκτησης ή της αρπαγής και διατήρησης αποικιών, αλλά μ’ έναν εντελώς καινούριο τρόπο, με την πολιτική των «ανοικτών θυρών», με την πολιτική της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων. Η δύναμη αυτή ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κι ο τρόπος με τον οποίο πολιτεύονταν ταίριαζε απόλυτα στη φύση του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο. Ενα τρίτο στοιχείο του μεταπολεμικού κόσμου ως απόρροια του πολέμου ήταν η εμφάνιση του πρώτου εργατικού κράτους στην ιστορία της ανθρωπότητας, η εμφάνιση της Σοβιετικής Ρωσίας. Ηταν πλέον σαφές προς πάσα κατεύθυνση ότι η Ιστορία έδειχνε πως η αναζήτηση λύσης στα προβλήματα των λαϊκών μαζών δεν μπορούσε να κινείται αποκλειστικά στο έδαφος του καπιταλισμού αλλά και σε αντίθεση με αυτόν, στην κατεύθυνση της υπέρβασής του και της οργάνωσης της κοινωνίας σε μια νέα βάση.Οι μεγάλες δυνάμεις μετά τον πόλεμο
Οι παλιές ιμπεριαλιστικές ανταγωνίστριες δυνάμεις βγήκαν από τον πόλεμο παρουσιάζοντας την εξής πάνω-κάτω εικόνα: Η ηττημένη στον πόλεμο Γερμανία όχι μόνο βρέθηκε χωρίς αποικίες αλλά έχασε και το 1/8 των εδαφών της, το 10% του πληθυσμού της, με την εισβολή της Γαλλίας στο Ρουρ, το 1923. Η Ιαπωνία και η Ιταλία αν και ήταν με το μέρος των νικητών θεωρούσαν τον εαυτό τους ριγμένο στη μοιρασιά. Τη μερίδα του λέοντος την είχαν αρπάξει η Αγγλία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ. Η Αγγλία και η Γαλλία είχαν αρπάξει το μεγαλύτερο μέρος των γερμανικών αποικιών. Η πρώτη συνέχιζε να παραμένει κύριος των θαλασσών και η δεύτερη να είναι η μεγαλύτερη χερσαία στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη. Και οι δύο όμως παρουσίαζαν κάμψη στην οικονομική και πολιτική τους δύναμη, σε αντίθεση βέβαια με τις Ηνωμένες Πολιτείες που ακολουθούσαν ακριβώς αντίστροφη πορεία. Γράφει χαρακτηριστικά ο Ν. Ψυρούκης2: «Το 1918, η Μεγάλη Βρετανία στο εμπορικό της ισοζύγιο είχε παθητικό 814,8 δισ. δολάρια και η Γαλλία 17,6 δισ., ενώ οι ΗΠΑ είχαν ενεργητικό 3.118 δισ. δολάρια. Ο εμπορικός στόλος των ΗΠΑ αύξησε τη χωρητικότητά του κατά 11 φορές (από 1.066.000 τόνους έφτασε 11.077.000 τόνους το 1919). Η βιομηχανική παραγωγή των ΗΠΑ ανάμεσα στα 1913 και στα 1928 αυξήθηκε κατά 70% (ενώ της Αγγλίας, στο ίδιο διάστημα, έπεσε κατά 1%). Γενικά, η βιομηχανική παραγωγή των ΗΠΑ, το 1928, ήταν μεγαλύτερη από την αντίστοιχη ολόκληρης της Ευρώπης. Τρομερά αυξήθηκε η αμερικανική παραγωγή του πετρελαίου (της νέας ενεργειακής πρώτης ύλης του κόσμου). Η βορειοαμερικανική τεχνολογία κάλπαζε, ενώ η ανάλογη ευρωπαϊκή καρκινοβατούσε. Οι ΗΠΑ είχαν την πρωτοπορία παντού. Οι παραδοσιακές αποικιοκρατικές δυνάμεις υποχωρούσαν σ’ όλα τα μέτωπα».Για την Ευρώπη το καθήκον που έθετε το τέλος του πολέμου ήταν η σταθεροποίηση των οικονομιών που είχαν πληγεί σε μεγάλο βαθμό. Κι αυτή η σταθεροποίηση δεν μπορούσε να γίνει χωρίς τα αμερικανικά κεφάλαια, γεγονός που σήμαινε την παραπέρα οικονομική διείσδυση των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Φυσικά γίνεται λόγος για σχετική σταθεροποίηση αφού ο καπιταλισμός δεν ήταν δυνατόν να ξεπεράσει τις εγγενείς αντινομίες του, κάτι που αποκαλύφθηκε περίτρανα με την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση στα 1929-1933. Γι’ αυτή τη σχετική σταθεροποίηση ο Στάλιν σημείωνε στην εισήγησή του στο 14ο Συνέδριο του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος πως γίνεται «κυρίως με τη βοήθεια του αμερικάνικου κεφαλαίου και με αντάλλαγμα την οικονομική υποταγή της Δυτικής Ευρώπης στην Αμερική»3.
Η σχετική καπιταλιστική σταθεροποίηση διέφερε από χώρα σε χώρα. Η Γερμανία, που αποτελούσε τον πιο αδύνατο κρίκο του ιμπεριαλισμού μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε μια οικονομία εντελώς ξεχαρβαλωμένη. Το μάρκο υποτιμούνταν όχι κάθε μέρα αλλά κάθε ώρα απέναντι στο δολάριο και στα τέλη του 1923 είχε πέσει στο ένα τρισεκατομμυριοστό της προπολεμικής του αξίας. Από την άλλη μεριά οι άλλες ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές χώρες προσδοκούσαν σε μεγάλο βαθμό στις γερμανικές επανορθώσεις για την ανασυγκρότηση της οικονομίας τους. Κυρίως εκεί προσέβλεπε η Γαλλία που στα 1923 σε συνεννόηση με το Βέλγιο προχώρησε στην κατάληψη του Ρουρ. Στην κατακτημένη αυτή περιοχή ζούσε το 10% του γερμανικού πληθυσμού, παραγόταν το 88% του άνθρακα της Γερμανίας καθώς και μεγάλες ποσότητες σε ατσάλι και μαντέμι. Με την κατάληψη του Ρουρ η Γαλλία ήλπιζε από τη μια μεριά να εισπράξει απευθείας μεγάλο μέρος των επανορθώσεων και από την άλλη να εξασθενίσει τη Γερμανία ακόμη περισσότερο, να εξασφαλίσει την ασφάλειά της, να ισχυροποιήσει την οικονομική της θέση στην Ευρώπη και να κατοχυρώσει την ηγεμονία της.
Η στρατιωτική αυτή κίνηση της Γαλλίας όξυνε ακόμη περισσότερο τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και έθεσε στις ΗΠΑ και στην Αγγλία το καθήκον να επιδιώξουν την άμεση εξασθένιση της Γαλλίας. Από την άλλη, το ταξικό συμφέρον επέβαλλε στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να ισχυροποιήσουν τη γερμανική αστική τάξη ώστε να αποσοβηθεί ο κίνδυνος επαναστατικών εξελίξεων. Ολόκληρο το 1923 η Γερμανία βρισκόταν σε επαναστατικό αναβρασμό. Τον Αύγουστο γίνεται γενική απεργία σ’ όλη τη χώρα και τον Οκτώβρη σχηματίζονται εργατικές κυβερνήσεις στη Σαξονία και στη Θουριγγία από κομμουνιστές και αριστερούς σοσιαλδημοκράτες, ενώ στο Αμβούργο ξεσπάει εξέγερση. Τελικά η γερμανική αστική τάξη – με τη βοήθεια της σοσιαλδημοκρατίας – καταφέρνει να επιβληθεί και η πολιτική κρίση στη χώρα έδωσε τη σκυτάλη στην πολιτική των διώξεων κατά των κομμουνιστών και των επαναστατικών στοιχείων.
Οι βασικές τάσεις της ιστορικής κίνησης
Αν θέλαμε να συνοψίσουμε, οι τάσεις που χαρακτηρίζουν την ιστορική κίνηση της ανθρωπότητας αμέσως μετά τον Α΄ ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι οι εξής: Πρώτον, αυξάνεται κατακόρυφα ο ρόλος του κράτους πάνω στην οικονομία, με αποτέλεσμα ο ιμπεριαλισμός ως ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού να περνάει σε μια ανώτατη βαθμίδα ανάπτυξής του που είναι ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός. Δεύτερον, ισχυροποιείται η τάση αντικατάστασης του παλιού αποικιοκρατικού συστήματος με νέες μορφές εξάρτησης των μικρότερων και λιγότερο ισχυρών χωρών, μορφές που δε στηρίζονται πλέον στη στρατιωτική κτήση αλλά κυρίως στην οικονομική διείσδυση και μέσω αυτής οδηγούν στην οικονομικοπολιτική και στρατιωτική χειραγώγηση. Στο πλαίσιο αυτών των τάσεων ξεδιπλώνονται οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις με την ταυτόχρονη ανάπτυξη της επαναστατικής αμφισβήτησης του καπιταλιστικού συστήματος από μέρους του προλεταριάτου και των λαϊκών μαζών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Με δυο λόγια, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τη λήξη του, άνοιξε διάπλατα την πόρτα σε μια ιστορική εποχή που ο καπιταλισμός φτάνει στην πλήρη ολοκλήρωσή του – και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο εισέρχεται σε γενικευμένη κρίση – και η προλεταριακή επανάσταση ανατέλλει ως χειροπιαστή πλέον πραγματικότητα. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η εποχή αυτή είναι εποχή των μεγάλων ιστορικών αλμάτων προς την κοινωνική πρόοδο αλλά και των μεγάλων οπισθοδρομήσεων προς την κοινωνική αντίδραση.Σημειώσεις
1 Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος 37, σελ. 66
2 Ν. Ψυρούκη: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, σελ. 56-57
3 Ι. Στάλιν: «Απαντα», εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, τόμος 7ος σελ. 293
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Πηγή: Ριζοσπάστης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου