MAUROFLIGHT
Στα πλαίσια του αντικομμουνισμού, με όχημα αρκετές φορές τον αντισταλινισμό, οι απολογητές της αστικής τάξης χρησιμοποιούν και το ζήτημα της τέχνης. Αυτό που αποσιωπούν είναι ότι οι καλλιτέχνες που συνήθως προβάλλουν υπήρξαν αντισοβιετικοί και βρίσκονταν στο περιθώριο των πολιτιστικών εξελίξεων. Δυστυχώς γι’ αυτούς την βασική καλλιτεχνική κατεύθυνση στην ΕΣΣΔ την έδιναν κομμουνιστές-επαναστάτες καλλιτέχνες όπως οι Μαγιακόφσκι, Φαντέγιεφ, Γκόρκι, Οστρόφσκι, Αϊζενστάιν, Πουντόφκιν, Τάτλιν, Ρότσενκο, Μούχινα, Μπεζυμένσκι και πλήθος άλλων που συμμετείχαν ενεργά στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Η «σταλινική» περίοδος χρήζει κριτικής. Δεν είναι αυτή όμως που κάνουν οι αστοί και οι αναθεωρητές. Η κομμουνιστική κριτική γίνεται με βάση τα συμφέροντα των εργαζομένων για την καλύτερη προετοιμασία της μελλοντικής εφόδου στον ουρανό και λαμβάνει υπόψη της την αντικειμενική πραγματικότητα της εποχής. Κατανοεί αλλά κυρίως στηλιτεύει, όπου χρειάζεται, τα λάθη που αναπόφευκτα θα γίνουν στην πρώτη απόπειρα οικοδόμησης μιας καλύτερης κοινωνίας και δεν παραγνωρίζει τις δυσκολίες που προκύπτουν από τις κληροδοτημένες «συνήθειες» της προεπαναστατικής Ρωσίας άλλα και από την όξυνση της ταξικής πάλης στη σκιά ενός επικείμενου πολέμου. Αλλά με τα καλλιτεχνικά αυτής της περιόδου θα ασχοληθούμε σε μελλοντικές αναρτήσεις. Στην παρούσα θα επικεντρωθούμε στο πρόσωπο του Στάλιν μιας και θεωρώ αρκετά βαρετό και αντιεπιστημονικό να διαβάζω σε διάφορα βιβλία για τον «τύραννο Στάλιν που είπε…» χωρίς να υπάρχει αναφορά σε καμιά πηγή, για το ότι «ο Στάλιν διασκέδαζε με το να τους παίρνει τηλέφωνο τα βράδια για να τους τρομάξει» και διάφορα άλλα τέτοια.
Αυτός λοιπόν ήταν ο «δικτάτορας» Στάλιν:
«Να είστε, έλεγε, υπομονετικοί και πολύ προσεκτικοί με τους συγγραφείς και με τους κριτικούς. Να μη μεταφέρετε τις διοικητικές μεθόδους στη λογοτεχνία» (Φ. Πανφέρωφ, Περιοδικό «Οχτώβρης» Ι).{1}
Στην πάλη ενάντια στην αγοραία κοινωνιολογική αντίληψη για το θέμα, ο σ. Στάλιν έκανε τη σύσταση πως:
«Ο συγγραφέας δεν πρέπει να υποχρεώνεται να γράψει για τα κολχόζ ή το Μαγκνιτογκόρσκ. Δε μπορεί κανείς να γράψει γι’ αυτά τα πράγματα από υποχρέωση» (Β. Στάφσκι, «Να μην επαναπαυόμαστε, να δυναμώνουμε τη δουλειά.» «Λογοτεχνική εφημερίδα» αρ.49 της 1 του Σεπτέμβρη 1936).{2}
«Ο ηθοποιός Μπατάλωφ, ήταν πολύ καιρό άρρωστος. Η σοβιετική κυβέρνηση και ο σ. Στάλιν προσωπικά έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να σώσουν το Μπατάλωφ από το θάνατο.» ( Ν. Κοζλόφσκι, Στη μνήμη του Κόλια Μπατάλωφ).{3}
Από το 1930 μέχρι το 1935 το έργο του Μαγιακόφσκι δε λαμβάνει της αναγνώρισης που πρέπει. Γι’ αυτό και η Λίλη Μπρικ που ήταν επιφορτισμένη με την έκδοση του στέλνει επιστολή στον Στάλιν εκθέτοντας τις δυσκολίες που συναντά. Από τις ημερομηνίες των επιστολών φαίνεται ότι ο Στάλιν απάντησε πάραυτα, ουσιαστικά αποκαθιστώντας τον, στέλνοντας γράμμα στους αρμόδιους γράφοντας:
«Ο Μαγιακόφσκι ήταν και παραμένει ο καλύτερος, ο πιο προικισμένος ποιητής της σοβιετικής εποχής μας. Η αδιαφορία στη μνήμη του ισούται με έγκλημα. Τα παράπονα της Μπρικ νομίζω πως είναι δικαιολογημένα»{4}
Χαιρετιστήριο στον Γκόρκι με τον οποίο διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις:
«Αγαπητέ Αλεξέι Μαξίμοβιτς!
Σας χαιρετίζω ολόψυχα και Σας σφίγγω δυνατά το χέρι. Σας εύχομαι πολλά χρόνια ζωής και δουλιάς προς χαρά όλων των εργαζομένων και προς τρόμο των εχθρών της εργατικής τάξης.
Ι. Στάλιν
Πράβντα 23 του Σεπτέμβρη 1932»{5}
Κατά της έκδοσης των «Διηγημάτων για τα παιδικά χρόνια του Στάλιν»:
«Το κύριο είναι ότι το βιβλιαράκι έχει την τάση να ριζώσει στη συνείδηση των σοβιετικών παιδιών (και των ανθρώπων γενικά) τη λατρεία των προσωπικοτήτων, των αρχηγών, των αλάνθαστων ηρώων. Αυτό είναι επικίνδυνο, επιζήμιο. Η θεωρία για τους «ήρωες» και το «πλήθος» δεν είναι μπολσεβίκικη, αλλά εσέρικη θεωρία. Οι ήρωες κάνουν το λαό, τον μετατρέπουν από πλήθος σε λαό, λένε οι εσέροι. Ο λαός κάνει τους ήρωες, απαντούν στους εσέρους οι μπολσεβίκοι. Το βιβλιαράκι χύνει νερό στο μύλο των εσέρων, θα βλάπτει την κοινή μπολσεβίκικη υπόθεσή μας.
Συμβουλεύω να κάψτε το βιβλιαράκι.
Ι. Στάλιν
16 Φλεβάρη 1938
Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Βοπρόσι Ιστόριι, Νο 11, Νοέμβρης 1953»{6}
Δύο κινηματογραφικά:
«Στην πιο μαύρη περίοδο της ζωής μου, στις πιο βαριές μέρες που ακολούθησαν την αποτυχία του έργου μου «Μπέζιν λουγκ», ο σ. Στάλιν μου έδωσε βοήθεια… Οι υποδείξεις του σ. Στάλιν με έστρεψαν σε καινούργια δημιουργική δουλειά» ( Αϊζενστάϊν, Περιοδικό «ο Κινηματογράφος», 21 του Δεκέμβρη 1939, αριθ. 59).{7}
«Ο σ. Στάλιν, διηγείται ο Α. Ντοβζενκο, με κάλεσε ο ίδιος να τον επισκεφθώ. Αυτό έγινε την εποχή που η δουλειά για το «Αερογκράντ» βρίσκονταν στη βράση της κ’ εγώ ήμουν κυριολεκτικά τσακισμένος από τα άρθρα των εφημερίδων για τη σκηνοθεσία του «Στσορς», που μου είχε προτείνει ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς. Στο γραφείο του σ. Στάλιν γινόταν φαίνεται κάποια σύσκεψη και μπήκα μέσα όταν έγινε διακοπή και ο ίδιος δεν ήταν στο γραφείο. Σε λίγα λεπτά ο σ. Στάλιν ήρθε μέσα και πρώτα απ’ όλα με ρώτησε αν είχα συστήθει με όλους. Και μόνον όταν του απάντησα καταφατικά, άρχισε να με ρωτά προσεκτικά για τη δουλειά μου στο «Αερογκράντ», για το αν είμαι ικανοποιημένος από τη δημιουργία αυτή και για το αν με βοήθα αρκετά η Διεύθυνση της αεροπορίας για τη φωτογράφιση των αεροπλάνων. Κοντολογής ένιωσα, πως μου εξασφαλίζονταν κάθε βοήθεια για να τελειώσει η ταινία. Ωστόσο σκεφτόμουνα: μήπως με κάλεσε μόνο γι αυτό; «Και τώρα θα σας πω γιατί σας κάλεσα», μου είπε ο σ. Στάλιν. ”Όταν μίλησα την τελευταία φορά μαζί σας για το «Στσορς», όλα όσα σας είπα τα είπα σαν συμβουλή. Σκεπτόμουν απλώς τι θα κάνετε π.χ. για την Ουκρανία. Όμως, ούτε τα δικά μου λόγια, ούτε τα άρθρα των εφημερίδων σας δεσμεύουν σε ο,τιδήποτε. Είσαστε ελεύθερος άνθρωπος: θέλετε να κάνετε το «Στσορς;» κάνετε το* αν όμως έχετε άλλα σχέδια, κάνετε άλλα. Χωρίς στενοχώρια. Σας κάλεσα για να σας το πω, να το ξέρετε”. Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς μου τα είπε αυτά σιγανά και χωρίς χαμόγελο πια, με κάποια όμως ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα. Μέσα σε κρατικές υποθέσεις τεράστιας σπουδαιότητας ο σ. Στάλιν βρήκε τον καιρό να θυμηθεί τον καλλιτέχνη, να ελέγξει την ψυχική του κατάσταοη, να του αφαιρέσει το αίσθημα έστω και μιας φανταστικής δέσμευσης και να του δώσει πλήρη ελευθερία εκλογής. Είπα στο σ. Στάλιν πως ίσα-ίσα είμαι έτοιμος να πραγματοποιήσω τον «Στσορς». Τον ευχαρίστησα για την ιδέα και κατάκρινα πολλές φορές τον εαυτό μου γιατί εγώ, ένας ουκρανός καλλιτέχνης, δεν το σκέφτηκα μόνος μου» (Α. Ντοβζένκο, Ο δάσκαλος και φίλος του καλλιτέχνη, «Κινηματογραφική τέχνη», αρ. 10, 1937).{8}
Για τις αντιδράσεις απέναντι στο βιβλίο της Μικούλινα που ζητούσαν μέχρι και απόσυρση απ’ την κυκλοφορία:
«Η μπροσούρα της σ. Μικούλινα δεν είναι βέβαια επιστημονικό έργο. Η μπροσούρα της σ. Μικούλινα είναι μια αφήγηση για όσα γίνονται με την άμιλλα των μαζών, για την πραχτική πείρα της άμιλλας. Και τίποτε παραπάνω. Δε φταίει η σ. Μικούλινα, αν ο πρόλογός μου δημιούργησε μια εξαιρετικά υπερβολική γνώμη για τη μπροσούρα της, που στην ουσία της έχει πολύ μικρές αξιώσεις. Δεν μπορούμε γι’ αυτό το πράγμα να τιμωρήσουμε τη συγγραφέα της μπροσούρας, καθώς και τους αναγνώστες της μπροσούρας, αποσύροντας τη μπροσούρα απ την κυκλοφορία. Μπορούμε ν’ αποσύρουμε απ’ την κυκλοφορία μόνο εργα που δεν έχουν σοβιετική κατεύθυνση, έργα αντικομματικά, αντιπρολεταριακά. Στη μπροσούρα της σ. Μικούλινα δεν υπάρχει τίποτε το αντικομματικό και το μη σοβιετικό.»
και παρακάτω:
«Νομίζω πως οι σύντροφοι του Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ θα πρεπε να καλέσουν τη σ. Μικούλινα στο Ιβάνοβο- Βοζνεσένσκ και «να της τραβήξουν τ’ αφτιά» για τα λάθη που έκανε. Δεν έχω καμιά αντίρηση και για ένα γερό κατσάδιασμα της σ. Μικούλινα στον τύπο για τα λάθη της. Είμαι όμως κατηγορηματικά αντίθετος στο να τη σπρώξουμε στον πάτο και να βάλουμε σταυρό στην αναμφισβήτητα ικανή αυτή συγγραφέα.»
Στο σ. Φέλιξ Κον, 9 Ιούλη 1929{9}
Μια παρένθεση για το ζήτημα των διανουμένων:
«Στους παλιούς, τους προεπαναστατικούς διανοούμενους, που εξυπηρετούσαν την τάξη των τσιφλικάδων και των κεφαλαιοκρατών, ταίριαζε πέρα για πέρα η παλιά θεωρία για τους διανοούμενους, που υποστήριζε πως πρέπει να είμαστε δύσπιστοι απέναντί τους και να τους καταπολεμούμε. Η θεωρία αυτή έχει πια ξεπεραστεί και δεν προσαρμόζεται καθόλου στους δικούς μας νέους σοβιετικούς διανοούμενους. Για τους καινούριους διανοούμενους χρειάζεται καινούρια θεωρία, που να υπαγορεύει φιλική συμπεριφορά, φροντίδα, σεβασμό και συνεργασία μαζί τους για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και της αγροτιάς» (Στάλιν, Έκθεση δράσης στο 18ο συνέδριο του ΚΚΣΕ (μπ.).{10}
Ένα τελευταίο από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου που η γνώμη των κριτικών έπαιζε σημαντικό ρόλο στην κυκλοφορία ενός έργου:
«Μετά απ’ όσα ειπώθηκαν καθίσταται σαφής η όλη κενότητα της παρουσίασης του Μ. Ζόριν για τα «ιδεολογικά ελαττώματα» και την «ιδεολογική ματαίωση» του μυθιστορήματος Για καινούργια ακρογιάλια. Για να πειστεί κάποιος για τη βασιμότητα τέτοιων κατηγοριών, πρέπει να έχει στο οπλοστάσιό του κάτι πιο σοβαρό από την επιπόλαια και διφορούμενη ανταπόκριση από τη Ρίγα. Τις αριστερίστικες επιθέσεις ενάντια στον Λάτσις δεν μπορούμε να τις θεωρούμε επιχειρήματα. Αντίθετα, τέτοιες επιθέσεις μαρτυρούν την απουσία των οποιωνδήποτε επιχειρημάτων.
Θεωρούμε ότι το μυθιστόρημα του Β. Λάτσις Για καινούργια ακρογιάλια αποτελεί ένα μεγάλο επίτευγμα της σοβιετικής λογοτεχνίας με ιδεολογική και πολιτική συνέπεια από την αρχή μέχρι το τέλος.
Θα θέλαμε η Πράβντα να εκφράσει τη γνώμη της για το μυθιστόρημα του Β. Λάτσις.
Ομάδα αναγνωστών Πράβντα, No 56, 25 Φλεβάρη 1952
[*] Η βιβλιοπαρουσίαση είχε γραφεί από τον Λ.Φ. Ιλιτσόφ (τότε συντάκτη στην Πράβντα) υπό την υπαγόρευση του Στάλιν και φέρει την υπογραφή «Ομάδα αναγνωστών», αφού ο Ιλιτσόφ είχε αρνηθεί να την υπογράψει, όπως είχε προτείνει ο Στάλιν. (Σύντ.)»{11}
[1] Ρεβιάκιν, σελ 19, Ο Στάλιν για την τέχνη και τον πολιτισμό
[2] Το ίδιο, σελ 20
[3] Το ίδιο, σελ 36
[4] Αλεξανδρόπουλος Μ., σελ 300, Ο Μαγιακόφσκι: τα εύκολα και τα δύσκολα
[5] 13 τόμος Απάντων Στάλιν
[6] 14 τόμος Απάντων Στάλιν
[7] Ρεβιάκιν, σελ 36, Ο Στάλιν για την τέχνη και τον πολιτισμό
[8] Το ίδιο, σελ 20-21
[9] 12 τόμος Απάντων Στάλιν
[10] Ρεβιάκιν, σελ 32-33, Ο Στάλιν για την τέχνη και τον πολιτισμό
[11] 16 τόμος Απάντων Στάλιν
