Η Λιβύη αλλάζει σελίδα μετά τον θάνατο Καντάφι

Καθημερινή

 

του Π.Παπακωνσταντίνου 

Ο μακροβιότερος θαυμαστής του Νάσερ στο τελευταίο κεφάλαιο του αραβικού εθνικισμού Του Πετρου Παπακωνσταντινου
Η Ιστορία θα καταλογίσει πολλά στον Μουαμάρ Καντάφι, όχι όμως το ότι υπήρξε δειλός. Ο Μπεν Αλι, ο πρώτος δικτάτορας που σαρώθηκε από την Αραβική Ανοιξη, έφυγε σαν λαγός από την Τυνησία στη Σαουδική Αραβία. Ο Μουμπάρακ τρύπωσε στο θέρετρο του Σαρμ ελ Σεΐχ. Αντίθετα, ο Καντάφι διακήρυξε από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η εξέγερση στη Βεγγάζη ότι θα πολεμήσει τους εχθρούς του «σοκάκι το σοκάκι, σπίτι το σπίτι» και ότι θα πεθάνει σαν μάρτυρας στον τόπο του. Οπως και έγινε. Το γεγονός ότι βομβαρδίστηκε από δυνάμεις του ΝΑΤΟ προτού εκτελεστεί μαζί με τον γιο του Μουτασίμ στη γενέτειρά του, Σύρτη, όπου πολεμούσε μέχρι την τελευταία σφαίρα, θα συνοδεύει τη μνήμη του, όσο κι αν αυτό δεν είναι αρκετό για να εξαγνίσει τα έργα και τις ημέρες του. Ο θάνατος του Καντάφι ρίχνει τους τίτλους τέλους μιας ολόκληρης εποχής όχι μόνο για τη Λιβύη, αλλά και για τον αραβικό κόσμο στο σύνολό του. Ο μακροβιότερος ηγέτης της περιοχής κατέλαβε την εξουσία ανατρέποντας τον βασιλιά - μαριονέτα των Δυτικών, το 1969, ένα χρόνο μετά την ταπεινωτική ήττα των Αράβων στον πόλεμο με το Ισραήλ. Θαυμαστής του Νάσερ, βάλθηκε να δώσει καινούργια ζωή σ' έναν αραβικό εθνικισμό, που πολλοί θεωρούσαν κλινικά νεκρό. Δεν δίστασε να έρθει σε μετωπική σύγκρουση με την Αμερική, το Ισραήλ, τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία ενισχύοντας κάθε απόχρωσης ένοπλα κινήματα. Στηριγμένος στα πετρελαϊκά έσοδα, πειραματίστηκε σε κάποιου είδους αραβικό «σοσιαλισμό», ο οποίος, παρ' όλες τις αμφιλεγόμενες πλευρές του, ανέδειξε τη Λιβύη σε μακράν πρώτη αφρικανική χώρα ως προς το κατά κεφαλήν εισόδημα, με προσδόκιμο επιβίωσης, μορφωτικό επίπεδο και σύστημα υγείας συγκρίσιμα με εκείνα της Δύσης.
Ωστόσο, πίσω από το φολκλόρ του εκκεντρικού με τις πολύχρωμες ρόμπες, τις βεδουίνικες τέντες και τις Αμαζόνες-σωματοφύλακες, ο Μουαμάρ Καντάφι ήταν πάντα ένας πραγματιστής πολιτικός, στα όρια του κυνισμού. Οπως το είδωλό του, ο Νάσερ, υπήρξε επιμελής μαθητής του Κεμάλ Ατατούρκ. Εβλεπε τη χειραφέτηση και αναγέννηση της χώρας του όχι ως έργο του λαού του, αλλά ως αποστολή μιας μικρής στρατιωτικής ελίτ υπό τον απόλυτο έλεγχό του. Η «Τζαμαχιρία» του (κράτος των μαζών) ήταν στην πραγματικότητα ένα κράτος τόσο απολυταρχικό, ώστε η ίδρυση κόμματος ή συνδικάτου να τιμωρείται με θανατική ποινή. Ο «Οδηγητής της Επανάστασης» που ανέτρεψε τον βασιλιά Ιντρίς στέφθηκε ο ίδιος «βασιλιάς των βασιλιάδων της Αφρικής».
Ο ίδιος κυνισμός της εξουσίας υπαγόρευσε στον Καντάφι στροφή 180 μοιρών το 2003, όταν είδε τη μοίρα που επεφύλασσαν οι Αμερικανοί στον Σαντάμ Χουσεΐν. Ξαφνικά, ο επαναστάτης έγινε αρνάκι, έδωσε γη και πετρέλαιο στους Αμερικανούς, παρέδωσε τα πρωτοπαλίκαρά του, που κατηγορούνταν για το μακελειό του Λόκερμπι, στους Βρετανούς και δέχθηκε στη σκηνή του τον Τόνι Μπλερ και την Κοντολίζα Ράις. Πούλησε στους Δυτικούς τον ρόλο μιας Λιβύης - αναχώματος στους ισλαμιστές της Αιγύπτου και της Αλγερίας, όπως ο Σαντάμ είχε πουλήσει το ρόλο ενός Ιράκ - αναχώματος στα καινά δαιμόνια της ισλαμικής επανάστασης του Ιράν. Εφτασε μάλιστα στο σημείο να συνεργαστεί με τη CIA στο έργο των παράνομων συλλήψεων, μεταγωγών και ανακρίσεων ισλαμιστών μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001.
Πολιτικά νεκρός
Πολλά από τα μεγάλα, ένοχα μυστικά της συναλλαγής του με τη Δύση θα τον συνοδεύσουν στον τάφο, πράγμα που δικαιολογεί την υπόθεση ότι ο θάνατός του (για τις συνθήκες του οποίου οι αναφορές παραμένουν άκρως αντιφατικές) ήταν για πολλούς προτιμότερος από τη σύλληψή του.
Σε κάθε περίπτωση, ο μύθος του Καντάφι ήταν πολιτικά νεκρός από τη στιγμή που ο ηγέτης του «κράτους των μαζών» αποφάσιζε να κυλήσει στο αίμα, με τον πιο ανελέητο τρόπο, τις λαϊκές μάζες που ξεσηκώνονταν για την ανατροπή της απολυταρχίας. Απομένει να αποδειχθεί αν η Αραβική Ανοιξη καταφέρει να αναδείξει ένα νέο πρότυπο αραβικής χειραφέτησης με δημοκρατία και ελευθερία στη θέση του χρεοκοπημένου, δεσποτικού εθνικισμού, ή αν βάλει στη θέση του έναν οπισθοδρομικό, ισλαμικό φονταμενταλισμό.