Η 21η Μαΐου έχει καθιερωθεί από τη βιογραφική παράδοση, ως η μέρα που γεννήθηκε ο άνθρωπος που επηρέασε όσο ελάχιστοι, τη σκέψη του δυτικού πολιτισμού. Ο Πλάτωνας γεννήθηκε περίπου στα 428 π.Χ. και έζησε στην αρχαία Αθήνα των πολιτικών ζυμώσεων μέχρι τα βαθιά γεράματα.Αποσπάσματα από το κείμενο της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα matia.gr
Ο Πλάτων, υπήρξε ο δεύτερος της μεγάλης τριάδας των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων -Σωκράτης, Πλάτων και Αριστοτέλης- που έθεσαν σε συνάφεια ο ένας προς τον άλλον τα φιλοσοφικά θεμέλια του Δυτικού πολιτισμού. Το πρώτο του όνομα ήταν Αριστοκλής, στην εφηβεία του όμως ονομάστηκε Πλάτωνας λόγω του ότι είχε πλατύ στέρνο και μέτωπο.
Ως Αθηναίος ευπατρίδης ο Πλάτων έλαβε στην παιδική και στην εφηβική του ηλικία επιμελημένη γνώση και παιδεία με τους καλύτερους δασκάλους της εποχής, για τα γράμματα, τη μουσική, τη γυμναστική. Αρχικά, ασχολήθηκε με τη μελέτη της ποίησης -αφού υπήρξε και ποιητής- όπως επίσης υπήρξε και αθλητής.
Ό,τι όμως υπήρξε αποφασιστικό για τον ηθικοπνευματικό του προσανατολισμό, ήταν η γνωριμία του με τον δαιμόνιο άνδρα των Αθηνών, τον Σωκράτη, σε ηλικία είκοσι χρονών. Θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί, πως οι πρώιμες προσωπικές του φιλοδοξίες, ήταν πιθανώς πολιτικές, όμως η σχέση του με τη Σωκρατική διδασκαλία και το Σωκρατικό ήθος, μετέβαλαν οριστικά τον πνευματικό προσανατολισμό του, τον έκαναν να καταστρέψει τα νεανικά του ποιητικά έργα και τον μετέστρεψαν οριστικά στη φιλοσοφία.
Άλλωστε, γρήγορα αισθάνθηκε απέχθεια για τις βιαιότητες που διαδραματίζονταν στην πόλη του. Μετά την πτώση της ολιγαρχίας, ήλπιζε να βελτιωθεί η κατάσταση με την παλινόρθωση της δημοκρατίας. Τελικά όμως, διαπίστωσε πως δεν υπήρχε θέση για έναν ευσυνείδητο άνθρωπο στην αθηναϊκή πολιτική. Η θανάτωση λίγο αργότερα του δικαιότατου Σωκράτους και η επακόλουθή της ψυχολογική ατμόσφαιρα είχαν και τη συνέπεια να καταφύγει ο Πλάτων μαζί με άλλους σωκρατικούς στα Μέγαρα.
Η Ακαδημία.
Η ίδρυση της Ακαδημίας αυτής, αποτελεί καθίδρυμα φιλοσοφικής έρευνας και παιδείας. Η Ακαδημία αυτή ακόμα, έμελλε να αποτελέσει μέγιστο γεγονός στην ιστορία της φιλοσοφίας και της επιστήμης και έμμεσα της πολιτικής. Ο Πλάτωνας δίδαξε σ’ αυτή επί 40 περίπου χρόνια και πάντοτε προφορικά. Κοντά του μαθήτευσαν και συνεργάστηκαν με την Ακαδημία του προικισμένοι και δημιουργικοί άνδρες.Σωκράτης και Πλάτων.
Ο Πλάτων στάθηκε οπαδός πολύ δημιουργικός και πολύ πιστός μαθητής του Σωκράτη. Ποτέ δεν έπαψε να βάζει την ηθική σαν πρώτο θέμα των φιλοσοφικών θεωριών. Σ’ όλα του τα έργα ο Πλάτων, μιλά για λογαριασμό του Σωκράτη. Ωστόσο, από τη σωκρατική θεωρία ξέφυγε σ’ ένα σημείο. Επειδή είχε πολλή φαντασία και έντονη ποιητική διάθεση, ανέβασε ξανά τη φιλοσοφία απ’ τη γη στον ουρανό.
Η φιλοσοφία του Πλάτωνα.
Γενικά, η πλατωνική φιλοσοφία είναι ιδεοκρατική. Εισάγει δηλαδή τη θεωρία των ιδεών. Η σκέψη του έχει λογικές, επιστημολογικές και μεταφυσικές πλευρές αλλά το βασικό της κίνητρο είναι ηθικό. Στηρίζεται ενίοτε σε εικασίες και στον μύθο και το ύφος της είναι πολλές φορές αλληγορικό. Κατά βάση όμως, ο Πλάτων είναι ορθολογιστής και πιστεύει ακράδαντα στην πρόταση ότι η λογική πρέπει να ακολουθείται οπουδήποτε και αν οδηγεί. Έτσι, το βασικό κέντρο της πλατωνικής φιλοσοφίας είναι μια ορθολογιστική ηθική.
Τώρα, όσον αφορά τις ιδέες, είναι για τον Πλάτωνα γενικοί και αιώνιοι τύποι των πραγμάτων που γίνονται αντιληπτοί μόνο με τη λογική και όχι με την αίσθηση. Τα αισθητά τα θεωρεί είδωλα των ιδεών. Έτσι, αναγνωρίζει δύο κόσμους, τον αισθητό, ο οποίος συνεχώς μεταβάλλεται και βρίσκεται σε ασταμάτητη ροή, και το νοητό, τον αναλλοίωτο, δηλαδή τις ιδέες οι οποίες υπάρχουν σε τόπο επουράνιο.
Η φιλοσοφία του Πλάτωνα για την ψυχή.
Στην ψυχή ο Πλάτωνας διακρίνει τρία μέρη, το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Γι’ αυτό και αναγνωρίζει τρεις αρετές: τη σοφία, την ανδρεία και τη σωφροσύνη, η καθεμία απ’ αυτές αντιστοιχεί και σε ένα από τα τρία μέρη της ψυχής. Τις τρεις αυτές αρετές τις παραλληλίζει με τις τρεις χορδές της λύρας, την υπάτη, τη μέση και τη νήτη.
Αλλά οι τρεις αυτές αρετές πρέπει να αναπτύσσονται αρμονικά, ώστε το λογιστικό, που είναι το λογικό, ως θείο να κυβερνά, το θυμοειδές, που είναι καθαρά το ψυχικό, το συναισθηματικό, να υπακούει σ’ αυτό ως βοηθός, και τα δύο μαζί να διευθύνουν το επιθυμητικό, που είναι η όρεξη, ο πόθος, για να μην επιχειρεί να άρχει αυτό, αφού είναι το πιο άπληστο και το κατώτερο μέρος της ψυχής. Από την αρμονική ανάπτυξη των τριών αυτών αρετών αποτελείται η δικαιοσύνη, η οποία είναι αρμονία των τριών άλλων αρετών.
Στην τριμερή αυτή διάκριση της ψυχής, ο Πλάτωνας υποστήριξε πως θα πρέπει να αντιστοιχεί η διαστρωμάτωση της ιδανικής πολιτείας σε τρεις τάξεις: στους κοινούς πολίτες που καθοδηγούνται στις πράξεις τους από το επιθυμητικό τμήμα της ψυχής τους, στους φύλακες, των οποίων η συμπεριφορά κυριαρχείται από το θυμοειδές τμήμα της ψυχής τους, και στους φιλοσόφους, που ζουν σύμφωνα με τις αρχές και τις υποδείξεις του λογιστικού τμήματος της ψυχής τους. Τα μέλη αυτών των τριών τάξεων είναι προορισμένα στη ζωή τους να εκτελούν μια συγκεκριμένη αποστολή για το καλό της πολιτείας.
Έργο των κοινών πολιτών, που εντάσσονται στην κατώτερη τάξη, είναι η παραγωγή των υλικών αγαθών που χρειάζονται τα μέλη της πολιτείας για τη συντήρησή τους. Δηλαδή ασχολούνται κυρίως με χειρωνακτικές εργασίες όπως για παράδειγμα, η γεωργία. Οι φύλακες, που ανήκουν στη μεσαία τάξη, έχουν ως αποστολή τη διασφάλιση της τάξης και της καλής λειτουργίας της πολιτείας, καθώς και την προστασία της από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Οι φιλόσοφοι τέλος, που αποτελούν την ανώτερη, την άρχουσα τάξη, είναι επιφορτισμένοι με τη διακυβέρνηση της πολιτείας.
Η γνώση ως ανάμνηση.
Κατά τον Πλάτωνα, μετά την περιπλάνηση της ψυχής μας στους ουράνιους τόπους, γνώρισε τις ιδέες και συντελέσθηκε το γεγονός της φυσικής μας γέννησης. Τότε η ψυχή μας εισήλθε στο σώμα μας. Το γεγονός αυτό στάθηκε η αιτία, ώστε να ξεχάσουμε τις ιδέες. Στη συνέχεια η λήθη αυτή παγιώθηκε, και η ψυχή μας άρχισε να τροφοδοτείται με αντίγραφα των ιδεών. Το δυστύχημα κατά τον Πλάτωνα όμως, δεν είναι η πλάνη μας η ίδια, αλλά το γεγονός ότι δεν έχουμε συνείδησή της. Επειδή έχουμε ξεχάσει τις ιδέες, δεν συνειδητοποιούμε ότι αυτά που βλέπουμε με τις αισθήσεις μας είναι απατηλές εικόνες των πραγμάτων και πιστεύουμε ότι είναι τα αληθινά όντα.
Η παιδεία.
Ο Πλάτωνας θεώρησε ακόμα πολύ σημαντικό παράγοντα για την ιδανική πολιτεία, την παιδεία. Σύμφωνα με τη θεωρία του λοιπόν υποστηρίζει τα εξής: Οι νέοι που από τα μέρη της ψυχής τους επικρατέστερο είναι το επιθυμητικό, θα περιοριστούν στην εκμάθηση πρακτικών τεχνών. Έτσι, με το εφόδιο της πρακτικής τέχνης θα ενταχθούν στην τάξη των κοινών πολιτών, που κύριο μέλημά τους θα είναι να παράγουν υλικά αγαθά απαραίτητα για τη διαβίωση των πολιτών.
Τώρα οι νέοι που στην ψυχή τους πρώτη θέση κατέχει το θυμοειδές τμήμα, θα διδαχθούν τα μαθηματικά και τις άλλες επιστήμες. Αυτή τους η μόρφωση, θα τους καταστήσει ικανούς να ασχοληθούν με τη σωστή λειτουργία και την ασφάλεια της πολιτείας. Τέλος, οι νέοι στους οποίους από τα τρία τμήματα της ψυχής το πιο αναπτυγμένο είναι το λογιστικό, θα εξαντλήσουν όλα τα περιθώρια της παιδείας. Δηλαδή, πέρα από τη σπουδή των επιστημών, θα διδαχθούν τη φιλοσοφία, την ανώτατη μορφή γνώσης. Το γεγονός αυτό, θα τους εντάξει στην κορυφαία τάξη, στην οποία ανήκει το προνόμιο της διακυβέρνησης της πολιτείας.
Οι πολιτικές αντιλήψεις του Πλάτωνα.
Είναι γνωστό ότι ο Πλάτωνας αφιέρωσε ένα μέρος της φιλοσοφίας του στην πολιτική. Οι αντιλήψεις του ήταν αριστοκρατικές, ανάλογες με της καταγωγή και την ανατροφή του. Οι αντιδημοκρατικές του αντιλήψεις βέβαια, αποδίδονται στην εχθρική στάση της αθηναϊκής δημοκρατίας απέναντι στους φιλοσόφους, και ιδιαίτερα απέναντι στον πολυαγαπημένο του δάσκαλο, Σωκράτη.
Εκτός απ’ το διαχωρισμό της ψυχής που έκανε, και τη διαστρωμάτωση, όπου για παράδειγμα οι πολεμιστές και οι τεχνίτες, δεν θα ‘χουν ατομική ιδιοκτησία, αλλά θα μοιράζονται τα πάντα και θα υπάρχει ισότητα, έτσι θεώρησε πως η ιδανική πολιτεία δεν χρειάζεται ούτε ποιητές, ούτε ζωγράφους, ούτε μουσικούς, γιατί κατά τον Πλάτωνα, διαφθείρουν τα ήθη.
Οι φιλόσοφοι - βασιλείς στην εξουσία.
Ακόμα, ο Πλάτωνας υποστήριξε πως το καλύτερο για την ιδανική πολιτεία, είναι να τη διοικούν οι σοφοί. Θεωρούσε λοιπόν, πως όταν οι φιλόσοφοι βασιλέψουν και οι βασιλιάδες φιλοσοφήσουν, μόνο τότε θα ευτυχήσουν οι λαοί. Το δικαίωμα να διοικήσουν οι φιλόσοφοι, ο Πλάτωνας το αντλεί απ’ το γεγονός ότι αυτοί μόνο απ’ όλους τους ανθρώπους, χάρη στη φιλοσοφία που διδάχθηκαν, είναι κάτοχοι των ιδεών.
Θεωρεί λοιπόν, πως δεν υπάρχουν καταλληλότεροι από την τάξη των φιλοσόφων για να κυβερνήσουν την πολιτεία σωστά. Και αυτό, γιατί αφού γνωρίζουν τις ιδέες, είναι σε θέση να ξέρουν το ηθικά σωστό, ποια ουσιαστικά είναι η δικαιοσύνη, ποιες είναι οι αξίες πάνω στις οποίες πρέπει να εδράζεται η ζωή της πολιτείας. Άρα λοιπόν, οι φιλόσοφοι είναι σε θέση να πράξουν ό,τι υπαγορεύει η ηθική γνώση, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ανθρώπους που δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το ηθικά σωστό και δίκαιο και δεν ξέρουν τι πρέπει να πράξουν. Επομένως, το μόνο που τους μένει είναι να ακούν τις υποδείξεις των φιλοσόφων.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία.
1) Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια - Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Εκδοτική Αθηνών.
2) Εγκυκλοπαίδεια «Το Βήμα» - Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα.
3) Άπαντα Πλάτωνος – Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων.
4) Πλάτωνος Πολιτεία – Χρήστος Χρηστίδης. Εκδόσεις Μπ. Γρηγόρη.
5) Α.Ε. Taylor, «Πλάτων, ο Άνθρωπος και το Έργο του», εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1991.
6) Κ. Τσάτσος, «Η Κοινωνική Φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων», εκδ. Εστίας, 1970.
7) Alexandre Koyre, «Φιλοσοφία και Πολιτεία-Εισαγωγή στην ανάγνωση του Πλάτωνα», εκδ. Αλεξάνδρεια, 1990.
8) W.K.C. Guthrie, «Οι Έλληνες φιλόσοφοι», εκδ. Δ.Ν.Παπαδήμα, 1987.
9) Plato, Modern Studies in Philosophy. Συλλογή κριτικών Δοκιμίων διάφορων πλατωνιστών. Τόμοι Ι, ΙΙ. Anchor Books, New York 1970.
10) Victor Goldschmidt, «Ο Πλατωνισμός και η Σύγχρονη Σκέψη», εκδ. Αναγνωστίδη. Μελέτη των επιδράσεων της πλατωνικής φιλοσοφίας στη νεότερη σκέψη.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου