Κάτ’ αγριγιαθρώπ’ μας φέραν…(Χριστούγεννα 1944-Μυτιλήνη)

 http://www.sarantakos.com

Αυτή είναι η δεύτερη συνέχεια από ένα κείμενο που έδωσα στον αγαπητό ιστολόγο Αλλού Φαν Μαρξ πέρσι τέτοιον καιρό, δηλαδή μέσα Νοεμβρίου 2007. Εκείνος σουλούπωσε την παρουσίαση και ανέβασε το σημείωμα (σε δυο συνέχειες) στη σελίδα του. Καθώς πλησιάζει χρόνος από τότε, ανεβάζω ξανά το κείμενο στις δικές μου πια σελίδες, και πάλι σε δύο συνέχειες. Η πρώτη συνέχεια, υπάρχει εδώ.

Οι ηχογραφήσεις «α καπέλα» έγιναν από τον πατέρα μου, τον Δημήτρη Σαραντάκο, εντελώς ερασιτεχνικά. Μπορείτε να τις βρείτε όλες μαζί συγκεντρωμένες εδώ, αλλά και μία-μία χωριστά μέσα στο κείμενο.

Οι φωτογραφίες από την απόκρουση των Άγγλων είναι παρμένες από το βιβλίο «Μυτιλήνη Χριστούγεννα ’44 – Πώς εμποδίστηκε η απόβαση των Εγγλέζων» που εκδόθηκε στη Μυτιλήνη το 1945 και που υπάρχει σε ψηφιακή μορφή στον ιστότοπο του Βραχόκηπου.

Διευκρινίζω πως αφηγητής είναι ο πατέρας μου, Δημήτρης Σαραντάκος, που γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1929 και έχει τις δικές του σελίδες, όπου μπορείτε να βρείτε κείμενα και βιβλία του, εδώ. Ο πατέρας του ο Νίκος (1903-1977), ο παππούς μου δηλαδή, γνωστός και με το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης, έγραψε μερικούς από τους σατιρικούς στίχους που θα διαβάσετε.

Ν.Σ. Νοεμβρης 2008

Κάτ’ αγριγιαθρώπ’ μας φέραν…

O Δημήτρης Σαραντάκος θυμάται και τραγουδάει (Μέρος 2^o)

Την προπαραμονή των Χριστουγέννων του 1944 είχα περάσει από την Τράπεζα και με τον πατέρα μου πήγαμε στην αγορά για ψώνια. Ήταν γύρω στις 10 το πρωί και αντιληφθήκαμε κόσμο να τρέχει προς το λιμάνι. Ακολουθήσαμε κι εμείς και τότε είδαμε πως έξω από το λιμάνι είχαν έρθει 4 αγγλικά πολεμικά και 7 μεγάλα μεταγωγικά, από ένα από τα οποία προερχόταν μια ατμάκατος γεμάτη με ινδούς στρατιώτες, που κατευθυνόταν στο μέσα λιμάνι. Μη ξεχνάτε, πως εκείνες τις ημέρες στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Άγγλων.

Ήταν η πρώτη απόπειρά τους να αποβιβάσουν στρατό στη Μυτιλήνη, η οποία, σημειωτέον, μαζί με τη Σάμο ήταν τα μόνα νησιά του Αιγαίου που βρίσκονταν σταθερά κάτω από τον έλεγχο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Από την Απελευθέρωση και μετά στο νησί υπήρχε κάποια δυαδική εξουσία. Από τη μια υπήρχε η εξουσία του ΕΑΜ, με δικιά της Τοπική Αυτοδιοίκηση, Νομάρχη, Πολιτοφυλακή και το 22^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Από την άλλη υπήρχε η Συμμαχική Αποστολή από καμιά δεκαριά αξιωματικούς (όλους Άγγλους), η (ελληνική) Ναυτική Διοίκησις Αιγαίου, με τον πλοίαρχο Μίλτωνα Ιατρίδη (αυτόν του «Παπανικολή»), ένα άγημα ναυτών και το αντιτορπιλικό «Αετός», που ήταν αραγμένο στο μέσα λιμάνι και μία διμοιρία Ιερολοχιτών. Όλοι αυτοί όμως δεν είχαν καμιάν ουσιαστική δύναμη, αλλά σε συνεργασία με τους ντόπιους αντιδραστικούς βυσσοδομούσαν κατά της εαμικής εξουσίας.
Με την αποβίβαση των ινδικών στρατευμάτων θα αποχτούσαν τη δύναμη που δεν είχαν και θα ανέτρεπαν την εαμοκρατία, όπως είχαν κάνει, από τον Σεπτέμβρη ήδη, στη Χίο, τη Λήμνο και τις Κυκλάδες. Η ηγεσία του ΕΑΜ ήταν ενήμερη για τις προθέσεις των Άγγλων, γιατί από την προηγούμενη βδομάδα η Συμμαχική Αποστολή στη Μυτιλήνη είχε συγκεντρώσει στα Μπλόκια (τον προσφορότερο χώρο αποβίβασης – εκεί που σήμερα αράζουν τα φερυ-μπωτ), όλα τα φορτηγά αυτοκίνητα της Ούνρα, που είχαν έρθει με την απελευθέρωση στο νησί για τη μεταφορά στα χωριά της συμμαχικής βοήθειας.
Η απόπειρα αποκρούστηκε αμέσως από εκατοντάδες πολίτες, που με φωνές, σπρωξιές, μπαστουνιές και ομπρελιές (ψιλόβρεχε), εμπόδισαν τους ινδούς να πατήσουν καν το πόδι τους στο μουράγιο. Θυμάμαι τον πατέρα μου, κραδαίνοντας την ομπρέλα του να πρωτοστατεί στην απώθηση.
Αμέσως άρχισαν να χτυπάνε οι καμπάνες όλων των εκκλησιών και σε όλες τις γειτονιές βγήκαν συνεργεία της ΕΠΟΝ και με χωνιά ξεσήκωσαν τον κόσμο. Σε λίγο είχαν συγκεντρωθεί χιλιάδες στα Μπλόκια.

Με τον πατέρα μου δε γυρίσαμε στο σπίτι (άλλωστε δεν είχαμε προλάβει να ψωνίσουμε τίποτα) αλλά πήγαμε στα γραφεία των οργανώσεων. Ο πατέρας μου έβαλε σε λειτουργία τον «Ραδιοφωνικό Σταθμό ΕΑΜ Λέσβου», που είχε φτιάσει σχεδόν μόνος του και άρχισε να εκπέμπει. Εμένα με στείλανε, με τα πόδια φυσικά, στη Μόρια, να δώσω σχετικό μήνυμα στην τοπική οργάνωση, γιατί δεν υπήρχε τηλέφωνο στο χωριό. Άλλους συνομήλικους μου (εμείς οι μαθητές βλέπεις είχαμε διακοπές) τους έστειλαν σε άλλα κοντινά χωριά.
Από το απόγεμα άρχισαν να μπαίνουν στην πόλη τραγουδώντας, φάλαγγες χωρικών, αυτοσχέδια οπλισμένων. Συνεργεία επονιτών αναλάβαμε να πηγαίνουμε τις ομάδες των χωρικών σε σπίτια (αντιδραστικών κατά προτίμηση), όπου θα κοιμόντουσαν τη νύχτα. Μας είχαν εφοδιάσει με έγγραφη εξουσιοδότηση και σε ορισμένες περιπτώσεις μας συνόδευε και ένας πολιτοφύλακας. Δημιουργήθηκε επίσης υπηρεσία τροφοδοσίας όλου αυτού του πλήθους, από κοπέλες της ΕΠΟΝ.

Ως το πρωί της επομένης είχαν έρθει στην πόλη, χωρίς υπερβολή, 60.000 άνθρωποι. Τη νύχτα η Μυτιλήνη γέμισε οδοφράγματα, έτσι που θύμιζε το Παρίσι της εποχής των επαναστάσεων του 19^ου αιώνα.
Από την πρώτη στιγμή επίσης άρχισαν ατέλειωτες διαπραγματεύσεις, μεταξύ της ηγεσίας του ΕΑΜ και των Άγγλων, που επέτρεψαν στους δικούς μας να κερδίσουν καιρό. Για λόγους τακτικής ο ΕΛΑΣ δεν εμφανίστηκε πουθενά, είχε όμως καταλάβει επίκαιρες θέσεις στο Κάστρο και σε οικοδομήματα που δεσπόζανε και ελέγχανε το χώρο αποβίβασης, ενώ τα φορτηγά που περίμεναν να φορτώσουν τους ινδούς αχρηστεύθηκαν, με την αφαίρεση των μπουζί από τις μηχανές τους.

Επί έξι ημέρες και έξι νύχτες μείναμε όλοι στα Μπλόκια και στις γύρω παραλίες, παρά το ψοφόκρυο που έκανε. Είχαμε ανάψει φωτιές για να ζεσταθούμε και με την παραμικρή κίνηση που παρατηρούσαμε στα πλοία, χτυπούσαν αμέσως τις καμπάνες και όσοι μένανε στα σπίτια κατέβαιναν αλαλάζοντας και κραδαίνοντας αυτοσχέδια όπλα στην παραλία. Γενικά επικρατούσε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού και κεφιού, που το συντηρούσαν χορωδίες νεαρών, που γυρνούσαν και λέγανε επαναστατικά ή σατιρικά τραγούδια, καθώς και πολλοί (ο πατέρας μου μεταξύ των πρώτων, όταν δεν εξέπεμπε ο σταθμός), που ανεβασμένοι στα Μπλόκια ή στα οδοφράγματα απαγγέλναν φλογερά ποιήματα.

Τελικά οι Άγγλοι υποχώρησαν και φύγανε από το νησί. Αυτή η αναίμακτη νίκη γιορτάστηκε με τρικούβερτο παλλαϊκό γλέντι. Θυμάμαι μια ομάδα από Αγιασώτες, που είχαν καταλύσει στο κτίριο της Λέσχης «Πρόοδος» - που ήταν τότε το προπύργιο της Αντίδρασης, να παρακολουθούν από το μπαλκόνι της τα παρελαύνοντα πλήθη φωνάζοντας «ζήτω η Λέσχη Πρόοδος».
Μετά την επιτυχή και αναίμακτη απόκρουση των Άγγλων στα Δεκεμβριανά έδωσαν και πήρανε τα σατιρικά τραγούδια. Θυμάμαι τώρα δύο. Το ένα είναι παράφραση του «Αντόνιο Βάργκας Χερέντια», από την ταινία «Κάρμεν» (σε στίχους πάλι του Αργύρη Αραβανόπουλου –και πάλι με την κοινή νεοελληνική πλάι).

Κουρώνις, άσπρις γούνις                                            Κορώνες, άσπρες γούνες

τσι μπιριδάκια                                                             και μπερεδάκια
ήρταν να μας σκλαβώσιν,                                           ήρθαν να μας σκλαβώσουν
τ’ βασλέ τσιράκια.                                                       του βασιλιά τσιράκια
Μας φέραν τς Αραπάδις                                              Μας φέραν τους Αραπάδες
κατσοί μπιλάδις,                                                          κακοί μπελάδες
για να μας ξιγιλάσιν                                                    για να μας ξεγελάσουν
τσι να μας πιάσιν                                                         και να μας πιάσουν

Μα απ΄τ΄ Μυτιλήνι μας, έ ντου μασάτι.                      Μ’ από τη Μυτιλήνη μας δεν το μασάτε
Μα απ΄τ΄ Μυτιλήνι μας, έ ντου μασάτι.
Απού κει που σας φέραν, πίσου θα πάτι                     από κει που σας φέραν πίσω θα πάτε
Απού κει που σας φέραν, πίσου θα πάτι

Άκ΄σι του μια τσι καλά                                               Ακούστε το μια και καλά
χουρίς τιρτίπια πουλά                                                  χωρίς τερτίπια πολλά
τσι κανίβαλι να φέριτι έδγιου                                      και κανίβαλους να φέρετε εδώ
δεν ουφιλά.                                                                 δεν ωφελεί

Θα δείτι τσι θα σας έρτ νταμπλάς                               Θα δείτε και θα σας έρθει νταμπλάς
Αρσιν΄τσοί τσι θηλ΄τσοί,                                            Αρσενικοί και θηλυκοί
ούλη η Χώρα                                                              όλη η χώρα
θα κατιβούμι                                                               θα κατεβούμε
ούλοι μας ΙΛΑΣ!                                                        όλοι μας ΕΛΑΣ!

Εδώ ακούμε τον Δημήτρη Σαραντάκο να τραγουδάει την παράφραση του Αντόνιο Βάργκας Χερέδια. Για την ιστορία του πρωτότυπου τραγουδιού, που είναι μεγάλη και γοητευτική, μπορείτε να δείτε και να ακούσετε πολλά και ενδιαφέροντα, στο αφιέρωμα του Αλλού Φαν Μαρξ.

Το άλλο είναι σύνθεση ενός απλού Αγιασώτη, λαϊκού ποιητάρη, του Στρατή Ανεζίνου, στο σκοπό του γνωστού τραγουδιού «Βάρκα γιαλό»

Κατ΄ αγριγιαθρώπ΄ μας φέραν
– βάρκα γιαλό
κατ΄ αγριγιαθρώπ΄ μας φέραν
– βάρκα γιαλό
κατ΄ αγριγιαθρώπ΄ μας φέραν
θέλαν να τσ’ γυμνάσιν λέγαν
– ζουμ τριαλαριλα λο
– βάρκα γιαλό.

Θέλαν να μας ξιγιλάσιν
– βάρκα γιαλό
Θέλαν να μας ξιγιλάσιν
– βάρκα γιαλό
Θέλαν να μας ξιγιλάσιν
Τσι στουν ύπνου να μας πιάσιν
– ζουμ τριαλαριλα λο
– βάρκα γιαλό.

Σαν ισκώσαμι τς μαχαίρις
– βάρκα γιαλό
Σαν ισκώσαμι τς μαχαίρις
– βάρκα γιαλό
Σαν ισκώσαμι τς μαχαίρις,
Κάναν να σνιφέριν μέρις
– ζουμ τριαλαριλα λο
– βάρκα γιαλό.

Τς απ΄ντ΄ τριμούλα τς απ΄ του φόβου
– βάρκα γιαλό
Τς απ΄ντ΄ τριμούλα τς απ΄ του φόβου
– βάρκα γιαλό
Τς απ΄ντ΄ τριμούλα τς απ΄ του φόβου
Ρίξαν του «Αητό» στου μώλου
- ζουμ τριαλαριλα λο
– βάρκα γιαλό.

Τσι γι Αντίδρας΄ στου χουργιό μας
– βάρκα γιαλό
τσι γι Αντίδρας΄ στου χουργιό μας
– βάρκα γιαλό
τσι γι Αντίδρας΄ στου χουργιό μας
θε να σκάσ’ απ του γυρσμό μας
– ζουμ τριαλαριλα λο
– βάρκα γιαλό.

Και πάλι ο Δημήτρης Σαραντάκος στο «Βάρκα γιαλό»

Εδώ τελειώνει το αφιέρωμα στα σατιρικά τραγούδια της Κατοχής και της Αντίστασης στη Μυτιλήνη. Θυμίζω ότι πολύ υλικό για την απόκρουση των Άγγλων υπάρχει στον ιστότοπο του Βραχόκηπου.