Χαλυβουργοί, ναυτεργάτες και αλυσίδες

Lenin reloaded

Όλοι γνωρίζουν ότι η απεργία στη Χαλυβουργία, που σήμερα κλείνει 142 ημέρες, δέχτηκε, από ένα σημείο και μετά, σφοδρό εργοδοτικό πόλεμο, με αρωγούς το κράτος και την αστυνομία, τα ΜΜΕ, και εχθρικούς προς το ΠΑΜΕ και την εργατική τάξη κομματικούς σχηματισμούς, που χρησιμοποίησαν ακόμα και μορφές ηλεκτρονικού πολέμου για να συκοφαντήσουν τον δίκαιο αγώνα των χαλυβουργών. Θα ήταν λάθος όμως να υποτιμήσουμε την σημασία που είχε τόσο στην επιβίωση, όσο και --παράδοξως-- στον περιορισμό της διάχυσης αυτού του αγώνα μια τετριμμένη κατά τα άλλα λεπτομέρεια: η απεργία δεν επηρέασε με άμεσο τρόπο την καθημερινή ζωή των μισθωτών και των μικρο-αστικών και λαϊκών στρωμάτων, και αυτό σημαίνει από τη μία (θετική) πλευρά ότι ήταν ευκολότερο για αυτά να δουν την απεργία με συμπάθεια κι από την άλλη (αρνητική) πλευρά ότι η απεργία ήταν ευκολότερο να παραμείνει εγκλωβισμένη στον δικό της κοινωνικό-γεωγραφικό χώρο από ό,τι θα γινόταν αν αφορούσε άμεσα την καθημερινότητα της μαζικής ζωής.

Τα πράγματα διαφέρουν δραστικά με απεργίες σε άλλους τομείς, και ιδιαίτερα σε τομείς που αφορούν τις μεταφορές. Οι μεταφορές είναι ένας κλάδος ο οποίος επιφορτίζεται καθημερινά με την εμπορική διασύνδεση των γεωραφικών περιοχών και συνάμα των τομέων της οικονομίας, από τις πρώτες ύλες στην συναρμολόγηση ή επεξεργασία και μετά στη διανομή. Οι ναυτεργάτες, ένας πολύπαθος κλάδος που ζει και εργάζεται κάτω από την εξουσία ενός από τα σημαντικότερα κομμάτια της ελληνικής άρχουσας τάξης, των εφοπλιστών, έχουν την κακή τύχη να εργάζονται σε έναν τέτοιο κλάδο. Κατά συνέπεια, η επίθεση που δέχονται οι ναυτεργάτες, που ξεκίνησαν 48ωρες επαναλαμβανόμενες απεργίες, ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από αυτήν που δέχτηκαν οι χαλυβουργοί, και έχει διαφορετικό επιχειρηματολογικό πυρήνα: αντιγράφοντας από σχετικό άρθρο στον Ριζοσπάστη, το κατηγορητήριο είναι πως "η απεργία τους καταστρέφει τους αγρότες, πως αποκλείει τους νησιώτες, πως εμποδίζουν την οικονομική δραστηριότητα." Δεν πρόκειται βέβαια για πρωτάκουστες κατηγορίες· αρκεί να θυμηθούμε την στάση των ΜΜΕ απέναντι στις κινητοποιήσεις του ΠΑΜΕ στα λιμάνια, που "κατέστρεφαν τον τουρισμό" και τις νησιωτικές οικονομίες, κλπ. Αυτό που αξίζει όμως να επισημανθεί είναι το γενικότερο πρόβλημα που έθεσε ο Ιταλός Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι, τον οποίο θα ξαναπαραθέσουμε:

Αν στον 19ο αιώνα ο Μαρξ μπορούσε να λέει ότι η πλειονότητα της ανθρωπότητας «δεν έχει τίποτα να χάσει εκτός από τις αλυσίδες της», σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι χωρίς αυτές τις αλυσίδες δεν θα έβρισκε τρόπο να επιβιώσει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο όταν οι αλυσίδες σπάνε (απεργία στα μέσα μεταφοράς, διακοπή στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, καθυστέρηση στον ανεφοδιασμό με τρόφιμα), όλοι ζητούν αμέσως την επανασυγκόλληση.
"Ο νέος κομφορμισμός"

Βρίσκω ιδιαίτερα ευτυχή και επιτυχημένη την σύγκριση του Γκαλιμπέρτι ανάμεσα στις "αλυσίδες" που κρατούν το προλεταριάτο δέσμιο και τις αλυσίδες που κρατούν την οικονομία συναρθρωμένη και λειτουργική· πράγματι, οι αλυσίδες δεν είναι απλώς μέσα φυλάκισης ή περιορισμού του σώματος. Είναι επίσης μέσα διασύνδεσης μηχανισμών που επιτρέπουν την λειτουργία τους, όπως, για παράδειγμα, οι αλυσίδες σε ένα ποδήλατο, ή σε μια κυλιόμενη επιφάνεια στη γραμμή παραγωγής. Η απεργία των ναυτεργατών αφορά ακριβώς αυτή την συμβολική διττότητα της "αλυσίδας": για τον ναυτεργάτη που εργάζεται σε επισφαλείς συνθήκες μακριά από την οικογένειά του για πενταροδεκάρες ή είναι απλήρωτος μήνες και ανασφάλιστος, το καράβι είναι φυλακή, και μάλιστα, εάν περάσει το νομοσχέδιο που ετοιμάζει η κυβέρνηση, θα είναι φυλακή με οπλισμένους φύλακες· για τον μικρο-έμπορο, τον μαγαζάτορα, τον παντοπώλη του νησιού, τον αγρότη, το καράβι είναι από την άλλη απαραίτητο μέσο διασύνδεσής τους με πρώτες ύλες, τρόφιμα, καταναλωτικά αγαθά, και αγοραστές των δικών τους προϊόντων. Τα δεσμά του πρώτου είναι οι ζωτικοί δεσμοί των δεύτερων με την αγορά.

Και βέβαια, και αυτό είναι το σημαντικότερο, δεν υπάρχει καμία "παρεξήγηση" στο γεγονός ότι βλέπουν το ίδιο πράγμα από ασύμβατες θέσεις. Ο καπιταλισμός δημιουργεί διαρκώς ανταγωνιστικές αντιθέσεις μεταξύ των εργαζομένων, τους στρέφει "αβίαστα" και "αυθόρμητα" τον έναν ενάντια στον άλλο, επειδή τους τοποθετεί σε ανταγωνιστικές μεταξύ τους θέσεις και λειτουργίες· είναι ένα σύστημα όπου η εκμετάλλευση όλων εμφανίζεται ταυτόχρονα ως αλληλεξάρτηση όλων, και όπου, ως συνέπεια, κάθε προσπάθεια να αντιταχθεί κάποιος στην εκμετάλλευση εμφανίζεται άμεσα ως ρήξη του άτυπου συμβολαίου της κοινωνικής αλληλεξάρτησης. Ή, για να το θέσουμε λίγο θεωρητικότερα και φιλοσοφικότερα: ο καπιταλισμός μετατρέπει την αλληλεξάρτηση των ανθρώπων από απτή, εμπειρικά βιωμένη βάση αλληλεγγύης και συνέργειας με στόχο το γενικό καλό σε μηχανισμό καθολικής δουλείας και υποταγής στο όνομα ενός ψευδούς "γενικού καλού" που είναι στην πραγματικότητα μόνο το "επιμέρους καλό" των ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής. 

Δεν υπάρχει όμως διέξοδος για τον εργαζόμενο άλλη απ' το να έρθει αντιμέτωπος με αυτό το παράδοξο εγκαινιάζοντας μια ρήξη στην αλυσίδα που μας δένει όλους ως μισθωτούς δούλους, αναλαμβάνοντας έτσι και το ρίσκο του να αντιμετωπιστεί ως κάποιος που διαρρηγνύει τα δεσμά αλληλεξάρτησης των εργαζόμενων. Η "αλυσίδα" θα έχει πάντα αυτή την διπλή και αντιφατική φύση όσο η ανθρώπινη ζωή διαφεντεύεται όχι από τον εαυτό της αλλά από τον αλλότριο χαρακτήρα της καπιταλιστικής συσσώρευσης ως αυτοσκοπού ανεξάρτητου από τον άνθρωπο και αδιάφορου για τη ζωή του.

Το ζήτημα για όλους μας είναι να κρατάμε κατά νου πως ο αγώνας για τον σοσιαλισμό είναι αγώνας για τον διαχωρισμό αυτών των δύο νοημάτων της έννοιας της αλυσίδας, για την απόσπαση, με άλλα λόγια, της αλληλεξάρτησης των ανθρώπων από την αμοιβαία τους συνέργεια στην ίδια τους την καταπίεση και εκμετάλλευση. Πραγματική αλληλεγγύη και ανθρώπινη κοινότητα χωρίς ελευθερία δεν νοείται, και η σύνδεση όλων μας με τις παρούσες οικονομικές συνθήκες είναι και παραμείνει σύνδεση στην από κοινού δουλεία. Χωρίς το σπάσιμο λοιπόν των αλυσίδων που μας ενώνουν ως μισθωτούς δούλους, χωρίς την αποκόλλησή μας από αυτή την ένωση-στην-υποταγή, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να ενωθούμε ως ελεύθεροι άνθρωπο. Και αυτό είναι το νόημα του πασίγνωστου αλλά όχι και τόσο απλού συνθήματος του Κομμουνιστικού Μανιφέστου: "Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε. Δεν έχετε τίποτε να χάσετε παρά τις αλυσίδες σας."