Πέρασμα στην αιωνιότητα

εθνος

Αναρίθμητοι άνθρωποι του πολιτισμού και πλήθος απλού κόσμου αποχαιρέτησαν τον μεγάλο σκηνοθέτη, «τον ποιητή του χρόνου και της Ιστορίας»

Μέσα στη βαρυχειμωνιά του φετινού Γενάρη η Ελλάδα αποχαιρέτησε τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Κρύο και μελαγχολικό το απόγεμα της Παρασκευής που πλήθος κόσμου -αναρίθμητοι άνθρωποι του κινηματογραφικού χώρου, προσωπικότητες από όλο το φάσμα του πολιτισμού και της πολιτικής- είπαν το στερνό «αντίο» στον μεγαλύτερο δημιουργό του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου.
Το σκηνικό μάλλον θα ικανοποιούσε τον ίδιο, «τυπικά αγγελοπουλικό», ας μας επιτραπεί η έκφραση, έτσι όπως ήταν ταιριαστό με τις ταινίες του. Βουβό το κλάμα της οικογένειάς του, που από νωρίς δεχόταν συλλυπητήρια στον ειδικό χώρο δεξιά από την είσοδο του Α΄ Νεκροταφείου, όπου τελέστηκε η κηδεία του σκηνοθέτη δημοσία δαπάνη.
«Στον δικό μου Θόδωρο αλλά και στον Θόδωρο όλων μας που δεν θα φύγει ποτέ από τη μνήμη και την ψυχή μας» έγραφε το στεφάνι (με πολύχρωμα λουλούδια και κόκκινη κορδέλα) της συντρόφου της ζωής του σκηνοθέτη, Φοίβης Οικονομοπούλου. Κοντά της οι τρεις της κόρες, Κατερίνα, Αννα και Ελένη, αλλά και ο αδελφός του σκηνοθέτη, όπως και ο Τόνι Σερβίλο, πρωταγωνιστής της ανολοκλήρωτης ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Η άλλη θάλασσα», δεν μπορούσαν να κρύψουν τη θλίψη τους. Αλλά και όλοι, οι εκατοντάδες που βρέθηκαν αυτό το μουντό βροχερό απόγευμα στο Α΄ Νεκροταφείο, είχαν κάτι να θυμούνται από τον σκηνοθέτη. Μια προσωπική συνεργασία ή ένα πλάνο που τους εντυπώθηκε στην ψυχή τους.

Η σύζυγος και οι κόρες του Θόδωρου Αγγελόπουλου

Ολοι τον αισθάνονταν κοντά τους κι ας τον είχαν γνωρίσει, οι περισσότεροι, μέσα από τις ταινίες του. «Αποχαιρετούμε τον ποιητή του χρόνου και της Ιστορίας, τον ραψωδό της ερημωμένης πατρίδας, του διωγμού της προσφυγιάς της αναζήτησης», έλεγε η Ελένη Γερασιμίδου στον επικήδειο που εκφώνησε εκ μέρους του «Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών».
Ο συνεργάτης του Θάνος Γραμμένος θυμήθηκε τον Νοέμβριο του 1969 που τον γνώρισε και τα γυρίσματα της «Αναπαράστασης». Συγκινητική η μαρτυρία του συνεργάτη του στο μοιραίο γύρισμα, που μίλησε με κινηματογραφική ορολογία και πόνο καρδιάς. Συμμαθητής του από την «ηρωική τάξη του ΄54 του Β΄ Γυμνασίου» αποχαιρέτησε το «αστέρι της τάξης», ο Χάρης Παπαδόπουλος, τον «γενναιόδωρο πατέρα» του κινηματογράφου. «Τον ευγνωμονώ», κατέληξε ο Μιχάλης Γιαννάτος, ο ηθοποιός που σαν φρουρός στεκόταν σε όλη τη διάρκεια της νεκρώσιμης ακολουθίας στην κορυφή της σορού κρατώντας ένα μπλε μαξιλάρι με καρφιτσωμένα βραβεία και μετάλλια που είχαν αποδοθεί στον σκηνοθέτη στην καριέρα του.

Νωρίτερα, συγκινημένοι οι δικοί του αλλά και οι σκηνοθέτες Μαργαρίτα Μαντά, Στέλλα Θεοδωράκη, Θάνος Αναστόπουλος (από τη νεότερη γενιά Ελλήνων σκηνοθετών), ο πρόεδρος του Ελληνικό Κέντρου Κινηματογράφου και πρώτος του παραγωγός Γιώργος Παπαλιός, ο σημερινός παραγωγός του, Νίκος Σέκερης, οι διευθυντές φωτογραφίας, χρόνια συνεργάτες του, Γιώργος Αρβανίτης και Ανδρέας Σινάνος, ο συγγραφέας και συν-σεναριογράφος πολλών ταινιών του, Πέτρος Μάρκαρης, αλλά και οι σεναριογράφοι Ρέα Γαλανάκη και Αχιλλέας Κυριακίδης, με τους οποίους συνέγραψε το σενάριο της «Αλλης Θάλασσας», τη συνθέτρια Ελένη Καραΐνδρου, που έντυσε με τη μουσική της τις περισσότερες από τις ταινίες του, ο Χάρης Παπαδόπουλος, πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, ο Γιάννης Τότσικας και άλλοι τραγουδούσαν ηπειρώτικα τραγούδια και την «Κοντούλα λεμονιά», κομμάτι που αγαπούσε ιδιαίτερα ο Αγγελόπουλος.
Στον περίβολο του νεκροταφείου δεν υπήρχε Ελληνας σκηνοθέτης που να μην ήταν εκεί, ανάμεσά τους οι: Παντελής Βούλγαρης, Νίκος Κούνδουρος, Βασίλης Μαζωμένος, Γρηγόρης Καραντινάκης, Λάκης Παπαστάθης, Γιώργος Τσεμπερόπουλος, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Σωτήρης Γκορίτσας, Βαγγέλης Σεϊτανίδης και άλλοι.

Οι συνεργάτες του Θόδωρου Αγγελόπουλου κουβάλησαν στους ώμους τους το φέρετρό του

Γύρω στις 4 μ.μ. η σορός του Θόδωρου Αγγελόπουλου στους ώμους των συνεργατών του (Γιώργος Χαρωνίτης, Τόνυ Λυκουρέσης, Ανδρέας Σινάνος, Γιώργος Ζιάκας, Ανδρέας Κατακουζηνός) κατευθύνθηκε στο παρεκκλήσι, όπου εψάλη η νεκρώσιμος ακολουθία, χοροστατούντος του αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου και του αρχιεπισκόπου Αλβανίας, Αναστάσιου.
Φίλοι και συνεργάτες συνόδεψαν τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στην τελευταία του κατοικία με ανοιχτές μαύρες ομπρέλες σαν να υπάκουαν στις σκηνοθετικές οδηγίες του ίδιου στην τελευταία πράξη του έργου του.
Αλεξάντερ Πέιν: (Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης)

Τα τελευταία πλάνα για το ντοκιμαντέρ που ετοίμαζε η κόρη του σκηνοθέτη για τον ίδιο έμελλε να γυριστούν στην κηδεία του

«Ο Ακίρα Κουροσάβα έλεγε ότι δεν υπάρχει πιο όμορφος θάνατος για έναν σκηνοθέτη από το να πεθάνει κατά τη διάρκεια γυρίσματος. Αρα ο Αγγελόπουλος θα πρέπει να πέθανε ευτυχισμένος. Ο θάνατος ενός τόσο σημαντικού σκηνοθέτη είναι μια μεγάλη απώλεια για μια χώρα στην οποία δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι όπως ο Αγγελόπουλος». Τρεις λόγοι για να τον θυμόμαστε: (Ταινιοθήκη της Ελλάδος)

Μανώλης Γλέζος

«Εφερε τον ελληνικό κινηματογράφο στην πρώτη γραμμή και βραβεύτηκε επανειλημμένα στις Κάνες και στη Βενετία. Υπήρξε πάντα συνεπής στα πιστεύω του και στον κινηματογράφο του δημιουργού, αγωνιζόμενος με τους κορυφαίους Ευρωπαίους συναδέλφους του για την προστασία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Αγωνίστηκε για την επιβίωση του μοναδικού φορέα προστασίας της ελληνικής κινηματογραφικής κληρονομιάς (Ταινιοθήκη της Ελλάδος) από τη θέση του προέδρου». Μίκης Θεοδωράκης
«Μεγάλη απώλεια για τον κινηματογράφο, για την τέχνη, για την Ελλάδα».
Φρεντερίκ Μιτεράν: (Υπουργός Πολιτισμού Γαλλίας)

Ελένη Γερασιμίδου

«Οι ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου φαίνεται να μιλούν σχεδόν όλες πρώτα για την Ελλάδα, την ιστορία και τον λαό της. Οπως και με τόσα μεγάλα έργα, αυτό το ρίζωμα επέτρεπε στον Αγγελόπουλο να έχει πρόσβαση πέρα από τα σύνορα, σε μια παγκοσμιότητα». Υποκλινόμαστε: (Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών)
«Εβρεχε γλυκά προχθές το βράδυ, όπως τότε που μας συμφιλίωνες με το δάκρυ μας που μας φανέρωνες τα Κύθηρα, που μας δώριζες την Ελλάδα, που μας χάιδευες το παιδί μέσα μας... Και σαν διάλεξες να φύγεις, πρόλαβες και μας πέρασες στην άλλη θάλασσα. Στην αξιοπρέπεια και στο όνειρο. Εβγαινες απ' το όνειρο, καθώς μπαίναμε στο όνειρο έτσι ενώθηκε η ζωή μας και θα 'ναι δύσκολο πολύ να ξαναχωρίσει... Υποκλινόμαστε στον Θόδωρο της καρδιάς μας».

Παντελής Βούλγαρης

Φερζάν Οζπετεκ: (Τούρκος σκηνοθέτης)
«Είναι ένας τραγικός, ασύλληπτος θάνατος εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο συνέβη. Ο χαμός του Ελληνα συναδέλφου μάς στερεί και έναν πολυτιμότατο καλλιτεχνικό βλέμμα που μπορούσε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας, στη δύσκολη αυτή εποχή. Διότι η κρίση που περνάμε όλοι μας είναι βαθύτατη, κυρίως πολιτισμική και δεν θα περάσει εύκολα».
Παρατεταμένο χειροκρότημα έσπασε τη σιωπή κατά την έξοδο της σορού από το παρεκκλήσι. Το συνεργείο κατέγραφε κάθε στιγμή το ό,τι συνέβαινε. Το «υλικό» της κινηματογράφησης θα προστεθεί στο ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει η κόρη του Θόδωρου Αγγελόπουλου, Ελένη, για τη ζωή του.

Ο Τονίνο Γκουέρα είχε συνεργαστεί σε πολλά σενάρια με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο

• ΤΟ ΥΣΤΑΤΟ ΠΛΑΝΟ

Αντα Δαλιάκα
Φωτο Κ. ΠΟΛΥΒΙΟΣ - Γ. ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ

Τονίνο Γκουέρα
Ενας μεγάλος σύγχρονος Ελληνας
Εμαθα τα νέα για τον ξαφνικό θάνατο του φίλου μου και στενού συνεργάτη μου Τεό Αγγελόπουλου, σε μια στιγμή που είναι πολύ δύσκολη για μένα: είμαι 92 χρόνων και μόλις πριν από μία εβδομάδα υποβλήθηκα σε επέμβαση για αφαίρεση δύο λίτρων νερού από τους πνεύμονές μου. Ακόμα, όμως, και στις στιγμές πόνου που βιώνω, αισθάνομαι καλύτερα όταν τον σκέφτομαι. Τον σκέφτομαι και τον αγαπάω ως τον σκηνοθέτη που ήταν δεμένος με τη χώρα του και την ιστορία της.

ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΠΕΙΝ

Εκανα έξι ταινίες μαζί του. Ταινίες που νομίζω ότι ήταν πολύ σημαντικές. Ιδιαιτέρως θυμάμαι την ταινία «Μια αιωνιότητα και μια ημέρα», με την οποία κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Κανών. Αυτό που με εντυπωσίαζε περισσότερο με τον Αγγελόπουλο ήταν πόσο βαθιά συνδεδεμένος ήταν με το παρελθόν: πάντα περίμενα μία ανάσα έμπνευσης που θα ερχόταν από τους προγόνους του, τους αρχαίους Ελληνες, ή τον μεγάλο αθηναϊκό πολιτισμό. Γι' αυτόν τον λόγο τον θεωρούσα έναν μεγάλο σύγχρονο Ελληνα. Ηταν ικανός να μεταφέρει την ιστορία, τα γεγονότα με έναν τρόπο ασυνήθιστα ποιητικό. Πιστεύω πως όλοι οι νέοι κινηματογραφιστές θα έπρεπε να μελετούν το σπουδαίο σκηνοθετικό στυλ του.
Συνηθίζαμε να γράφουμε τα σενάρια στη Σανταρκάντζελο ντι Ρομάνια ή στο Πεναμπίλι (εκεί όπου ζει τώρα ο Γκουέρα) και ο Τεό πάντα ήθελε μία κούπα καφέ, τον θεωρούσε κάτι σαν άμεση έμπνευση. Ακόμα κι όταν τον τελείωνε, έπιανε ώρες ώρες την άδεια κούπα και την έφερνε στα χείλη του, σαν αυτή η κίνηση να τον βοηθούσε να συγκεντρώσει τις σκέψεις του που συχνά έμοιαζαν αφηρημένες, ήταν όμως γεμάτες βάθος.