Πέμπτη 12 Μαΐου 2011

Οδεύει η Κούβα προς τον καπιταλισμό;



INPRECOR
του Δ.Κ.

http://www.inprecor.gr/wp-content/uploads/2011/05/%CE%9A%CE%BF%CF%8D%CE%B2%CE%B1_%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%BF2011_020511.jpg

townhall.comΠριν λίγες μόνο μέρες ολοκληρώθηκε το 6ο Συνέδριο του ΚΚ Κούβας. Σε αυτό συμμετείχαν 1000 αντιπρόσωποι των 800 χιλιάδων μελών του κόμματος σε ένα συνολικό πληθυσμό 11 εκατομμυρίων ανθρώπων. Το συνέδριο κατέληξε σε μια σειρά αποφάσεις για την οικονομική πολιτική. Αυτές στη συνέχεια θα υποβληθούν στην Εθνοσυνέλευση προκειμένου να συζητηθούν, να μετατραπούν σε νομοθετήματα και να προχωρήσει η υλοποίησή τους στην πράξη. Τι είδους αλλαγές στην οικονομία πρόκειται να επέλθουν; Ήταν, αλήθεια, αναγκαίες κάποιες αλλαγές και γιατί; Προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν ώστε να εξασφαλιστεί ένα καλύτερο μέλλον για το λαό της χώρας αυτής;
Σύντομο ιστορικό
Πρώτα απ’ όλα, αναφερόμενοι στην Κούβα, πρέπει να γνωρίζουμε ότι πρόκειται για μια τριτοκοσμική χώρα με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Το χαρακτηριστικό αυτό δεν είναι ζήτημα επιλογής. Πρόκειται για τη βαριά κληρονομιά της αποικιοκρατίας και της βαθιάς εξάρτησης από τις ΗΠΑ που διάρκεσε μέχρι την επανάσταση του 1959. Αντίστοιχη εξάλλου είναι η θέση πολλών χωρών της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας.
Σε σχέση με αυτές, η επανάσταση στην Κούβα κατόρθωσε να πραγματοποιήσει σοβαρά βήματα οικονομικής ανάπτυξης. Παράλληλα, ο κοινωνικός πλούτος διανεμήθηκε δίκαια. Στους τομείς της κοινωνικής πολιτικής (ιδίως στην υγεία και στην εκπαίδευση) η Κούβα υπήρξε πρωτοπόρα ακόμη και για τα δυτικοευρωπαϊκά δεδομένα. Ο λαός της Κούβας είχε πετύχει το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο σε όλη τη Λ. Αμερική. Για τούτο, το κουβανέζικο μοντέλο, παρά τις όποιες αδυναμίες του, υπήρξε πηγή έμπνευσης των λαϊκών κινημάτων στην περιοχή.
Η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1991 όταν η Κούβα έχασε τους βασικούς εμπορικούς της εταίρους εξαιτίας των ανατροπών στην πρώην Σοβιετική Ένωση και τα άλλα πρώην σοσιαλιστικά κράτη. Τότε βρέθηκε πλήρως απομονωμένη, χωρίς να μπορεί να πουλήσει ή να αγοράσει τα στοιχειώδη στην παγκόσμια αγορά. Το εμπάργκο  των ΗΠΑ που είχε επιβληθεί με την επικράτηση της επανάστασης και ήταν ήδη δυσβάσταχτο, απέκτησε καταθλιπτική ισχύ. Το βιοτικό επίπεδο του λαού σημείωσε δραματική πτώση. Διαφυλάχτηκαν ωστόσο οι σημαντικότερες κατακτήσεις.
Για να επιβιώσει, η Κούβα προσανατολίστηκε στην ελεγχόμενη συνεργασία με το ξένο κεφάλαιο στον τομέα ιδίως του τουρισμού ενώ, αναγκαστικά, η προσπάθεια σταδιακής εκβιομηχάνισης, που είχε ξεκινήσει το 1959 και ανακόπηκε βίαια το 1991, πέρασε μάλλον σε δεύτερη μοίρα. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται, αργά και επίπονα αλλά σταθερά. Τα δομικά όμως προβλήματα δεν έπαψαν να υπάρχουν εφόσον ο διεθνής περίγυρος δεν μεταβλήθηκε.
Η επίδραση της κρίσης
Σήμερα, υπό την επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης επλήγη ο τουρισμός, η βασική δηλαδή πηγή εισοδήματος της Κούβας. Ο αριθμός των τουριστών μειώθηκε λόγω της πτώσης των εισοδημάτων των εργαζομένων στις καπιταλιστικές χώρες. Οι τιμές του πετρελαίου και των ειδών εισαγωγής αυξήθηκαν δραματικά. Μόνο για το 2011 η αύξηση των διεθνών τιμών προκάλεσε μια επιπλέον επιβάρυνση 800 εκατομμυρίων δολαρίων στις εισαγωγές της Κούβας.
Παράλληλα, η τιμή του βασικού εξαγώγιμου αγαθού της, του περιζήτητου άλλοτε νικελίου, έχει υποχωρήσει στο 1/3 της τιμής του 2008. Η αγροτική παραγωγή παραμένει προβληματική λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας. Οι καταστροφές από τους τρεις τυφώνες που σάρωσαν πρόπερσι το νησί δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί. Η οικονομική κρίση, λοιπόν, μαζί με μια σειρά συγκυριακούς παράγοντες και χρόνιες αδυναμίες του οικονομικού συστήματος της Κούβας οδήγησαν την ηγεσία της χώρας στην απόφαση να εισηγηθεί τις αλλαγές.
Οι βασικές οικονομικές κατευθύνσεις
Ένας από τους βασικούς οικονομικούς στόχους είναι η άνοδος της αγροτικής παραγωγής και η αύξηση της παραγωγικότητας του δημόσιου τομέα. Για το σκοπό θα δοθούν κίνητρα μετακίνησης σε αγροτικές παραγωγικές δραστηριότητες ώστε να αυξηθεί η εγχώρια παραγωγή. Θα παραχωρηθούν (για ατομική ή συνεταιριστική εκμετάλλευση) εκτάσεις που σήμερα μένουν ακαλλιέργητες. Απώτερος σκοπός είναι η υποκατάσταση των εισαγωγών τροφίμων και η διατροφική επάρκεια της Κούβας.
Παράλληλα, στον τομέα των υπηρεσιών (εστιατόρια, ταξί κτό) θα επιτραπεί η ατομική επιχειρηματική δραστηριότητα ή και η συνένωση των ατομικών παραγωγών σε συνεταιρισμούς. Το τελευταίο δεν είναι εντελώς νέο για την κουβανική κοινωνία. Με τα νέα μέτρα καταβάλλεται προσπάθεια να υπάρξει ένας εξορθολογισμός αφού τέτοιες δραστηριότητες υπήρχαν είτε νόμιμα είτε παράνομα. Με τη νομιμοποίηση τέτοιων επιχειρήσεων θα επιχειρηθεί να ελεγχθεί οικονομικά, άρα και κοινωνικά, το τμήμα αυτό του πληθυσμού που είχε συσσωρεύσει παράνομα εισοδήματα.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας ανόδου της παραγωγικότητας των κρατικών επιχειρήσεων θα τους παραχωρηθεί επίσης μεγαλύτερη αυτονομία στις οικονομικές αποφάσεις. Η αυτοτέλεια αυτή δεν θα οδηγήσει, τουλάχιστον με βάση όσα διαβεβαιώνουν οι αποφάσεις του συνεδρίου του ΚΚ Κούβας, στην πλήρη αυτονόμησή τους και στην κατάργηση του κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού.
Με λίγα λόγια, δίνεται περισσότερη έμφαση στο ατομικό οικονομικό όφελος προκειμένου να μετακινηθούν σταδιακά 500 χιλιάδες εργαζόμενοι από τον υπερπλήρη δημόσιο τομέα στις νέες αυτές δραστηριότητες.
Συνειδητή υποχώρηση;
Τα μέτρα αυτά δεν είναι όλα ίδιου περιεχομένου. Για παράδειγμα, η σταδιακή κάθαρση του δημόσιου τομέα από πλεονάζον, μη παραγωγικό προσωπικό, δεν είναι εκτός της λογικής του σοσιαλιστικού συστήματος, με την προϋπόθεση βέβαια ότι γίνεται σχεδιασμένα και χωρίς να προκληθούν φαινόμενα κοινωνικής αδικίας ή, πολύ περισσότερο, ανεργίας.
Η εμφάνιση ατομικής ιδιοκτησίας σε περιορισμένη έκταση αποτελεί, με μια έννοια, υποχώρηση από τη λογική της κοινωνικοποίησης των βασικών μέσων παραγωγής που πρεσβεύει η κομμουνιστική ιδεολογία. Δεν αποτελεί όμως κάτι πρωτόγνωρο για τη μαρξιστική αντίληψη. Μην ξεχνάμε ότι και ο ηγέτης της πρώτης σοσιαλιστικής επανάστασης, ο Λένιν, είχε εφαρμόσει ένα πρώτο διάστημα στη σοβιετική Ρωσία τη λεγόμενη νέα οικονομική πολιτική (ΝΕΠ) η οποία περιλάμβανε παρόμοιας φύσης μέτρα και είχε ως στόχο να τονώσει το ατομικό συμφέρον στη φάση εκείνη που η χώρα δεν είχε ακόμη αναπτυγμένη μεγάλη βιομηχανία.
Αλλά μήπως και η Κούβα δεν χαρακτηρίζεται ακριβώς από το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών της δυνάμεων; Πολύ περισσότερο, που ούτε διεθνείς συνεργάτες έχει πλέον μετά το 1991 ούτε τις τεράστιες πλουτοπαραγωγικές πηγές που διέθετε η Σοβιετική Ένωση.
Υπάρχει εναλλακτική επιλογή;
Υπάρχει όμως εναλλακτική πρόταση οικονομικής πολιτικής για την Κούβα; Σίγουρα τα πράγματα δεν μπορούν να παραμείνουν ως έχουν. Εκτός από τη λύση που δίδεται, θα μπορούσαν να υποστηριχθούν δυο άλλες επιλογές.
Η πρώτη θα ήταν η άμεση παραίτηση από το σοσιαλισμό. Σε αυτή την περίπτωση, η Κούβα θα ακολουθούσε την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων, της κατάργησης των κοινωνικών δικαιωμάτων, της «θεραπείας – σοκ» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που βίωσαν και βιώνουν οι πολίτες των χωρών της Αν. Ευρώπης και της Λ. Αμερικής. Μια μικρή μειοψηφία θα πλούτιζε ανοίγοντας τις πόρτες στα αμερικανικά και άλλα κεφάλαια επιστρέφοντας στην κατάσταση που βρισκόταν η Κούβα πριν το 1959, ίσως και πιο πίσω.
Η δεύτερη θα ήταν να παραμείνει η χώρα αδρανής, χωρίς να επιχειρήσει να κάνει διορθωτικές παρεμβάσεις. Θα ολίσθαινε έτσι με μαθηματική ακρίβεια προς τον οικονομικό μαρασμό. Σαν συνέπεια αυτού, ο καπιταλισμός και το ξένο κεφάλαιο θα φάνταζαν φορείς λύτρωσης αντί για φορείς υπερεκμετάλλευσης και εξαθλίωσης για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού. Οι γενικόλογες επαναστατικές εκκλήσεις στο λαό να εργαστεί για το σοσιαλιστικό μέλλον και ο κεντρικός σχεδιασμός που δεν θα βασίζονταν στα πραγματικά δεδομένα θα κατέληγαν κούφια ρητορεία που θα οδηγούσε κατευθείαν στον καπιταλισμό.
Οι κίνδυνοι
Κατά συνέπεια, ο αντικειμενικός παρατηρητής δεν μπορεί παρά να καταλήξει στο συμπέρασμα πως τα μέτρα που λαμβάνει η κουβανική ηγεσία είναι μονόδρομος. Αλλά ένας μονόδρομος που κρύβει τεράστιους κινδύνους για την κουβανέζικη επανάσταση και την ανεξαρτησία της Κούβας. Η μικρή ιδιοκτησία αποτελεί το φυτώριο της μεγάλης, ότι γεννά αναπόφευκτα τον καπιταλισμό. Η μερική έστω εμπορευματοποίηση των κοινωνικών σχέσεων έχει την τάση να ολοκληρωθεί σε πλήρη κυριαρχία της εμπορευματικής – καπιταλιστικής οικονομίας.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που απορρίφθηκαν από την ηγεσία του ΚΚ Κούβας προτάσεις που κατατέθηκαν κατά τη δημόσια προσυνεδριακή συζήτηση και οι οποίες προέβλεπαν τη δυνατότητα επέκτασης της ατομικής ιδιοκτησίας. Ο Ραούλ Κάστρο έθεσε ξεκάθαρα το θέμα απορρίπτοντάς τες με το σκεπτικό ότι αντίκεινται στο σοσιαλισμό.
Άρα, λοιπόν, η κουβανική ηγεσία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρόκληση. Είναι αναγκασμένη να κάνει κάποιες επιμέρους παραχωρήσεις στον καπιταλισμό προκειμένου να δώσει μια ώθηση στην άνοδο των παραγωγικών δυνάμεων με βάση τις υπαρκτές συνθήκες και όχι κάποιες άλλες, ιδεατές αλλά ανύπαρκτες. Αν θέλει η υποχώρηση αυτή να είναι ιστορικά προσωρινή, είναι επίσης αναγκασμένη να αντιμετωπίσει τους κινδύνους της διαφθοράς τμήματος της κοινωνίας από την εισχώρηση της λογικής του κέρδους και της αγοράς. Αλλά αυτό είναι ένα ανοιχτό και πολύ δύσκολο στοίχημα του μέλλοντος.
Υπάρχουν εγγυήσεις;
Σύμφωνα με τις αποφάσεις του συνεδρίου του ΚΚ Κούβας στόχος των αλλαγών είναι η επικαιροποίηση του οικονομικού μοντέλου και η «εγγύηση του ανεπίστρεπτου χαρακτήρα του σοσιαλισμού». Ο γραμματέας του ΚΚ Κούβας, Ραούλ Κάστρο, δήλωσε με έμφαση στην τελική του ομιλία στο συνέδριο πως «στόχος μου είναι η υπεράσπιση, η διατήρηση, η συνέχιση τελειοποίησης του σοσιαλισμού και, οπωσδήποτε, ο αποκλεισμός της επιστροφής στον καπιταλισμό»[1]. Υπενθύμισε επίσης στους συνέδρους και στο λαό γενικότερα ότι η εθνική ανεξαρτησία και κυριαρχία της Κούβας μπορούν να υπάρχουν μόνο μαζί με το σοσιαλισμό. Η επιστροφή στον καπιταλισμό θα σήμαινε μοιραία και την κάποιας μορφής επαναποικιοποίηση της χώρας.
Τι θα κρίνει την έκβαση των αλλαγών
Ο καθοριστικός παράγοντας που θα κρίνει τις εξελίξεις είναι η σταθερότητα του ΚΚ στις ιδεολογικο-πολιτικές του επιλογές και η ενότητα του κόμματος με το λαό. Οι υποχωρήσεις στον καπιταλισμό μοιραία θα επιδράσουν στο εσωτερικό του ΚΚ Κούβας. Ίσως, μάλιστα, κάποια στελέχη του να θελήσουν να εμπλακούν σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, νόμιμες ή παράνομες. Σε αυτή την περίπτωση θα αρχίσει να διακυβεύεται ο εργατικός – λαϊκός χαρακτήρας του κόμματος.
Άρα, καταρχήν έχει μεγάλη σημασία να δοθεί με αποτελεσματικό τρόπο η μάχη ενάντια στη διαφθορά. Τέτοια φαινόμενα, όπως ανοιχτά έχει επισημάνει επανειλημμένα ο Φιδέλ Κάστρο (αλλά και συνολικά το ΚΚ Κούβας) προϋπήρχαν. Εντάθηκαν μετά το 1991 και τη συνεργασία της χώρας με το ξένο κεφάλαιο[2]. Το κρίσιμο ζήτημα είναι δηλαδή η αυτοκάθαρση και η ιδεολογικο-πολιτική σταθερότητα με την επίγνωση ότι οι αλλαγές αυτές έχουν ιστορικά παροδικό χαρακτήρα.
Ίσως γι’ αυτό ο Ραούλ Κάστρο υπογράμμισε σε όλους τους τόνους στο πρόσφατο συνέδριο ότι στο στόχαστρο της κριτικής θα πρέπει να τεθούν εκείνα τα κομματικά και κρατικά στελέχη που συνηθίζουν να ψεύδονται συγκαλύπτοντας τις ευθύνες τους ή που ιδιοποιούνται μέρος του κοινωνικού πλούτου απολαμβάνοντας παράνομα εισοδήματα και προνόμια. Αυτό θα είναι και ένα από τα βασικά θέματα συζήτησης της εθνικής συνδιάσκεψης του ΚΚ (συνέχεια ουσιαστικά του συνεδρίου) που θα συνέρθει τον Ιανουάριο του 2012. Για τον ίδιο σκοπό, μια σειρά βετεράνοι της επανάστασης παρέμειναν στα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος παρά το προχωρημένο της ηλικίας τους.
Το δεύτερο στοιχείο αφορά τους δεσμούς της επαναστατικής ηγεσίας με το λαό. Είναι αλήθεια ότι, αν η μικρή τριτοκοσμική Κούβα κατάφερε να αντέξει παρά τον αποκλεισμό 20 ολόκληρα χρόνια μετά την εξαφάνιση του σοσιαλιστικού μπλοκ, αυτό το οφείλει στους στενούς δεσμούς λαού και επαναστατικής ηγεσίας. Το οφείλει επίσης και στο γεγονός ότι, παρά τα υπαρκτά λάθη και τις εξίσου ολοφάνερες αδυναμίες, ο λαός συμμετείχε πάντοτε ενεργά στη συζήτηση και στη λήψη των αποφάσεων μέσα από το σύνολο των θεσμών άμεσης και έμμεσης δημοκρατίας που προβλέπει το Κουβανικό Σύνταγμα[3].
Βέβαια, αυτό που τελικά θα κρίνει οριστικά την έκβαση των πραγμάτων είναι ο διεθνής συσχετισμός των δυνάμεων. Αν η οικονομική κρίση οδηγήσει, άμεσα ή μεσοπρόθεσμα, σε ένα νέο κύμα κοινωνικών επαναστάσεων, τότε η επαναστατική Κούβα θα μπορέσει να ξεπεράσει τη θανάσιμη αγωνία του οικονομικού αλλά κυρίως κοινωνικο-πολιτικού αποκλεισμού και θα βρει αληθινά και ουσιαστικά στηρίγματα.

[1] Βλ. όλα τα σχετικά κείμενα στο www.cubadebate.cu
[2] Βλ. Φιδέλ Κάστρο, Η επανάσταση δεν θα καταρρεύσει από μόνη της ούτε θα ανατραπεί από τον ιμπεριαλισμό, περ. Ελληνοκουβανικά Νέα, τευχ. 82, 2006.
[3] Βλ. Δ. Καλτσώνης, Νομοθετική και εκτελεστική εξουσία στο Σύνταγμα της Κούβας, στο http://kratoskaidikaio.blogspot.com/2010/10/blog-post_04.html και Το Σύνταγμα και το πολιτικό σύστημα της Δημοκρατίας της Κούβας, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2004.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου