Στο «Σύγχρονο Θέατρο» παρουσιάζεται -σε σκηνοθεσία του Σταύρου Τσακίρη και διασκευή του ίδιου (διασκευή που βασίζεται στη μεταφρασμένη από την Δήμητρα Πετροπούλου διασκευή του Αλμπέρ Καμύ)- το μυθ-ιστόρημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι «Οι δαιμονισμένοι» (ο σωστός τίτλος είναι «Δαίμονες»). Το έργο αυτό δεν είναι φαντασιακή μυθοπλασία, αλλά ιστορικο-κοινωνική «τοιχογραφία» («χρονικογράφημα» θα λέγαμε του Ντοστογιέφσκι για την εποχή του). Ο θεατής της παράστασης που αγνοεί το απολύτως ιστορικό υπόβαθρο και τα υπαρκτά (είναι αρκετά) πρόσωπα αυτού του έργου στερείται την ιστορική αξία του. Αξίζει, λοιπόν, να τη συνοψίσουμε, ευελπιστώντας να βοηθηθεί ο θεατής στην κατανόηση του έργου και των προσώπων. Κατήγορος του τσαρισμού και της φεουδαρχίας, μέλος ο ίδιος οργάνωσης ουτοπιστών σοσιαλιστών, ο Ντοστογιέφσκι, το 1849, ως θανατοποινίτης εξορίζεται στη Σιβηρία. Παρά την κατάργηση της δουλοκτησίας, φεουδάρχες και αστική τάξη εξαθλιώνουν πλήρως τις αγροτικές και εργατικές μάζες της Ρωσίας. Επόμενο ήταν τα ξεσπάσματα των μαζών, κυρίως στις δεκαετίες του 1860 και 1870, και η εμφάνιση ποικίλων ιδεολογικών απόψεων «επαναστατικών», υποτίθεται, ομάδων. Ανάμεσά τους και η ομάδα του Σεργκέι Γκενάντιεβιτς Νετσάγιεφ (1847 - 1882), την προβοκατόρικη για το πραγματικά επαναστατικό κίνημα δράση του οποίου πολλές φορές κατήγγειλαν οι Μαρξ και Ενγκελς. Γνήσιος πατριώτης, παρατηρητής και σχολιαστής της ρωσικής, αλλά και της ευρωπαϊκής και αμερικανικής κοινωνικής πραγματικότητας (είναι πολύ ενδιαφέροντες οι υπαινιγμοί του για τις ΗΠΑ στο μυθ-ιστόρημα), ο Ντοστογιέφσκι κατέστησε τον Νετσάγιεφ «πυρήνα» του - σπουδαίου ιστορικοκοινωνικά και μεγαλειώδους λογοτεχνικά - μυθ-ιστορήματός του «Δαίμονες», μετονομάζοντάς τον σε Πιοτρ Βερχοβένσκι. Ο Νετσάγιεφ, που ως επικεφαλής ομάδας συμμετείχε στις φοιτητικές ταραχές του 1868 - 69 και έγραψε, μαζί με άλλους, το φοιτητικό «Πρόγραμμα Επαναστατικών Ενεργειών», ήταν ο συντάκτης και ενός προβοκατόρικου, υποτίθεται επαναστατικού «μανιφέστου», με τίτλο «Η κατήχηση του Επαναστάτη» (που περιελήφθη στους «Δαίμονες», αλλά απαγορεύθηκε από την τσαρική λογοκρισία). Κείμενο, που αντανακλούσε την αναρχοτρομοκρατική «ιδεολογία» του Μπακούνιν και κήρυσσε μια γενικευμένη καταστροφική βία για τη βία. Το 1869 διαδίδοντας ότι συνελήφθη, στην πραγματικότητα ο Νετσάγιεφ πήγε στη Γενεύη, εμφανιζόμενος ως «εκπρόσωπος επαναστατικής επιτροπής». Συνδεδεμένος με τον Μπακούνιν, χρηματοδοτούμενος από το λεγόμενο «Απόθεμα Μπαχμέτεφ» για «επαναστατική» δράση, επέστρεψε στη Μόσχα. Δηλώνοντας «εκπρόσωπος» της - ανύπαρκτης - «Παγκόσμιας Επαναστατικής Ενωσης», συγκρότησε την ολιγομελή μυστική οργάνωση «Λαϊκή Εκδίκηση» κι έσπερνε τυφλή βία. Κυνικός και αδίστακτος ο Νετσάγιεφ συκοφάντησε ως «προδότη» και διέταξε τη δολοφονία του εργάτη, παλιού αγωνιστή του φοιτητικού κινήματος, Ι. Ιβάνοφ (Σάτοφ μετονομάζεται στο μυθιστόρημα), επειδή διαφώνησε με τη δολοφονική βία του «αρχηγού». Η αστυνομία συνέλαβε κάποιους ως «υπόπτους» για τη δολοφονία του Ιβάνοφ, αλλά όχι τον Νετσάγιεφ, ο οποίος βρέθηκε στη Γενεύη, με σκοπό να διεισδύσει στην Α' Διεθνή. Το 1870 συλλαμβάνεται από την ελβετική αστυνομία. Το 1871, στη Μόσχα, ερήμην του, διεξάγεται η «Δίκη Νετσάγιεφ», την οποία το τσαρικό καθεστώς σκοπίμως μετονόμασε σε «Δίκη της Α' Διεθνούς». Ο Νετσάγιεφ παραδίδεται στη Μόσχα το Γενάρη του 1873, περνά 20 χρόνια σε καταναγκαστικά έργα, απελευθερώνεται και συνεχίζει την προβοκατόρικη δράση του, συμβάλλοντας στη συκοφάντηση και το χτύπημα του επαναστατικού κινήματος. Τη χρονιά της δίκης αυτής ο Ντοστογιέφσκι γράφει τους «Δαίμονες», αποτυπώνοντας την ιστορικο-κοινωνική τοιχογραφία, πρόσωπα της εποχής και την ιδεολογική σύγχυση και πολυδιάσπαση των φτωχών λαϊκών μαζών. Καυτηριάζει τη διεφθαρμένη, επηρμένη αριστοκρατία και τους παρασιτικούς «διανοουμένους» της. Τέτοιο παράσιτο είναι ο συντηρούμενος οικονομικά από την πάμπλουτη χήρα αριστοκράτισσα Βαρβάρα Σταυρόγκινα, Στεπάν Βερχοβένσκι, πατέρας του Πιοτρ Βερχοβένσκι και κάποτε κατ' οίκον «καθηγητής» του μοναχογιού της Βαρβάρας, Νικολάι. Ο Νικολάι, ένας ανικανοποίητα έκλυτος, κατά συρροήν βιαστής αγνών νεαρών γυναικών, ηδονιζόμενος με τη βία για τη βία, είναι ο χρηματοδότης της δράσης του Πιοτρ Βερχοβένσκι. Ανίκανος να ζήσει αλλιώς και να απαλλαγεί από τους μέσα του και γύρω του «δαίμονες», ο Νικολάι αυτολυτρώνεται αυτοκτονώντας. Μέγας ρεαλιστής αλλά και ψυχογράφος, φρίττοντας από τη βία της εξουσίας και των εκμεταλλευτών του λαού, αλλά και με την τρομοκρατία του τύπου Νετσάγιεφ, ο Ντοστογιέφσκι, πιστεύοντας στις ηθικές αξίες και παραδόσεις και ποθώντας το καλό του ρωσικού λαού, με αυτό το οικουμενικό και εξαιρετικά επίκαιρο έργο, αποτύπωσε δεινά και «δαίμονες» της κοινωνίας, που προκαλούν και ανθρώπινες τραγωδίες. Είναι πολύ δύσκολο και ριψοκίνδυνο εγχείρημα το ανέβασμα αυτού του έργου. Το ιστορικό «υπέδαφος» του έργου και όλα τα πρόσωπα (πραγματικά ή μη, αφού και αυτά από πραγματικά πρόσωπα τα εμπνεύστηκε ο Ντοστογιέφσκι) απαιτούν επίπονη, σχολαστικά λεπτομερή μελέτη. Είναι κρίσιμο ζήτημα - πολλαπλάσια κρίσιμο σήμερα λόγω της εξαθλίωσης των λαϊκών μαζών, της βίας των εκμεταλλευτών του και της εξουσίας και των προβοκατόρικων δράσεων ποικιλώνυμων «επαναστατικών» γκρουπούσκουλων - τι κρατάς και τι αφαιρείς από το πρωτότυπο έργο και από την εκτενή διασκευή του Καμύ, ποιες είναι οι ερμηνευτικές δυνατότητες των ηθοποιών, τι πρέπει να αναδύεται από την ερμηνεία του κάθε προσώπου. Ο σκηνοθέτης έκανε μια γενικά προσεκτική περικοπή της διασκευής του Καμύ, για να είναι τρίωρη η παράσταση. Κι όμως θα μπορούσε να περιλάβει στην τρίωρη παράσταση κάποια σημαντικά κομμάτια, αν περιόριζε τις ερμηνευτικές, κυρίως, αργορυθμίες. Με συνεργάτες τους Γιάννη Μετζικώφ (κοστούμια), Κατερίνα Μαραγκουδάκη (φωτισμοί), Μίνω Μάτσα (μουσική), Μάνο Χασάπη (βίντεο), ο Σταύρος Τσακίρης έστησε μια ενδιαφέρουσα παράσταση λιτού και ατμοσφαιρικού ρεαλισμού. Οι γενικά αξιόλογες ερμηνείες χρειάζονταν βαθύτερη επεξεργασία και από τον σκηνοθέτη και από τους ηθοποιούς (με σειρά εμφάνισης): Κώστα Καστανά, Δήμητρα Χατούπη, Σταύρο Καραγιάννη, Στάθη Μαντζώρο, Αλέξανδρο Μπαλαμώτη, Αλμπέρτο Φάις, Αλέξανδρο Σταύρου, Εφη Ρευματά, Βίκη Μαραγκάκη, Κερασία Σαμαρά, Δημήτρη Μαύρο, Ιωάννη Παπαζήση. Μια αναγκαία παρατήρηση: Ο ρόλος του τρομοκράτη Πιοτρ Βερχοβένσκι (Πιερ στη διασκευή του Καμύ), ενδυματολογικά, με το μακρύ χακί αμπέχονο και κυρίως με μπερέ «αλά Τσε», παραπέμπει ευθέως στον πραγματικό επαναστάτη Τσε Γκεβάρα.
ΘΥΜΕΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου