Η καλύτερη στιγµή αμφισβήτησης του συστήματος είναι τώρα

Του Ρ. Βρανά - "ΝΕΑ"

Ποιος χρωστάει σε ποιον σε αυτή την κρίση που δεν δείχνει ούτε σύντοµη ούτε ρηχή; Οι χώρες πλήρωσαν και πληρώνουν τρισεκατοµµύρια στους δανειστές τους, που τώρα απαιτούν εγγυήσεις πως θα πάρουν πίσω τα λεφτά τους µε τόκο. Οι εγγυήσεις που απαιτούν οι δανειστές λέγονται λιτότητα. Οι δανειστές ζητούν από τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τους φόρους ή να περικόψουν δαπάνες – ή και τα δύο. Και όσες χώρες αδυνατούν (όπως η Ιρλανδία) ή είναι απρόθυµες (όπως η Ουγγαρία) να ανταποκριθούν σε αυτές τις απαιτήσεις, βρίσκονται αντιµέτωπες µε αυξηµένα επιτόκια ή µε την άρνηση νέου δανεισµού. Ποιοι είναι όµως αυτοί οι δανειστές που απαιτούν λιτότητα;

Οι µεγάλες τράπεζες κυρίως αυτές που κατέρρευσαν στην κρίση και διασώθηκαν από τις κυβερνήσεις – έχουν στα χέρια τους τα κρατικά οµόλογα, δηλαδή τα χρέη των χωρών. Η κρίση πάγωσε το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα που συντηρεί την παραγωγή. Οι ιδιώτες οφειλέτες – άτοµα και επιχειρήσεις – αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους λόγω της κρίσης. Οι τράπεζες δεν τους δάνειζαν επειδή θεωρούσαν µεγάλο το ρίσκο. Και καθώς αυτοί οι οφειλέτες πτώχευαν και µειωνόταν ο δανεισµός, τα κεφάλαια και τα κέρδη των τραπεζών µειώνονταν και αυτά. Η έλλειψη πίστωσης µπλοκάρισε ολόκληρο το σύστηµα. Η λύση που σκέφτηκαν οι κυβερνήσεις ήταν να βάλουν τους λαούς τους να δανειστούν αυτοί για να σωθούν οι τράπεζες. Αυτή η αλλόκοτη εθνικοποίηση του χρέους ξεπάγωσε το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα όσο χρειαζόταν για να µην καταρρεύσει. Ελάχιστα απασχόλησε τις κυβερνήσεις η µαζική διόγκωση του δηµόσιου χρέους.

Οι τράπεζες που σώθηκαν (από τις συνέπειες των δικών τους κερδοσκοπικών δανείων) τώρα φοβούνται πως οι χώρες που χρεώθηκαν για να τις σώσουν δεν θα µπορέσουν να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους. Και απειλούν να κάνουν τα δάνεια πιο ακριβά ή ακόµη και να τα διακόψουν, αν δεν πειθαρχήσουν στη λιτότητα. Οι πολιτικοί αντιλαµβάνονται πως, αν η απειλή πραγµατοποιηθεί στη δική τους βάρδια, η πολιτική τους καριέρα θα έχει άσχηµο τέλος. Οι πτωχεύσεις χωρών θα οδηγήσουν σε νέο χρηµατοπιστωτικό πάγωµα µε ολέθριες συνέπειες για το σύστηµα: οι χρεοκοπηµένες χώρες δεν θα µπορούν να ξαναδανειστούν για να ξανασώσουν τις τράπεζες.

Οι κυβερνήσεις υπέκυψαν λοιπόν στις απαιτήσεις των τραπεζών για λιτότητα. «Αυτό όµως ανέδειξε µια βασική πολιτική σύγκρουση που είναι εγγενής στο σύστηµα», λέει ο Ρικ Γουόλφ, καθηγητής των Διεθνών Σχέσεων στα Πανεπιστήµια της Μασαχουσέτης και της Νέας Υόρκης. «Ποιος θα πληρώσει τους αυξηµένους φόρους και ποιος θα υποστεί τις συνέπειες από τις µειωµένες δηµόσιες δαπάνες; Διαδηλωτές στην Ευρώπη ξεσηκώνονται εναντίον της λιτότητας. Και ζητούν να πληρώσουν την κρίση αυτοί που την προκάλεσαν».

Ενα σύστηµα που µοιάζει πιο πολύ µε αλβανική πυραµίδα και που προκαλεί κάθε τόσο βαθιές κρίσεις, λέει ο καθηγητής Γουόλφ, έχει χάσει το δικαίωµα να θεωρείται αναµφισβήτητο. Αντίθετα, καθένας έχει το δικαίωµα στην αµφισβήτησή του. Και η καλύτερη στιγµή γι’ αυτό είναι τώρα.