11 Σεπτεμβρίου 1973: ΧΙΛΗ - ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ Επίκαιρα μαθήματα Ιστορίας

(Μια μέρα που κάποιοι θέλουν να ξεχαστεί)

Πώς χτυπήθηκε το εγχείρημα της «Λαϊκής Ενότητας» υπό τον Πρόεδρο Αλιέντε

Ο Πρόεδρος Αλιέντε περικυκλωμένος στο Προεδρικό Μέγαρο
Ξημέρωμα 11ης Σεπτέμβρη 1973. Στρατιωτικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το Βαλπαραΐσο, το κύριο λιμάνι της Χιλής. Λίγο αργότερα τανκ και στρατιώτες εισβάλλουν στο προεδρικό μέγαρο «Λα Μονέδα», ενώ πολεμικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν το προεδρικό μέγαρο αλλά και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Μάχες μεταξύ οπλισμένων εργατών και του στρατού διεξάγονταν γύρω από το Προεδρικό Μέγαρο, σε εργοστάσια, στο Πανεπιστήμιο και σε γραφεία εφημερίδων.


Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε πέφτει νεκρός. Λίγο πριν πέσει νεκρός, στο τελευταίο μήνυμά του από το προεδρικό μέγαρο, διαβεβαίωνε τους συντρόφους του ότι θα άνοιγαν και πάλι σύντομα διάπλατες οι λεωφόροι για να περάσουν οι ελεύθεροι άνθρωποι στην πορεία τους για μια καλύτερη κοινωνία. Το ανθρωποκυνηγητό είναι πρωτοφανές για τη Λατινική Αμερική.

Μέσα σε λίγες μέρες μόνο συλλαμβάνονται χιλιάδες αγωνιστές σε όλη τη χώρα. Το Στάδιο του Σαντάγιο χρησιμοποιείται τις πρώτες μέρες ως στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εκεί θα δολοφονηθεί ο Βίκτορ Χάρα στις 15 Σεπτέμβρη. Λίγες μέρες αργότερα, πεθαίνει και ο ποιητής Πάμπλο Νερούδα και η κηδεία του γίνεται μια διαμαρτυρία, η τελευταία, κατά της φασιστικής χούντας. Η Χιλή γεμίζει στρατόπεδα συγκέντρωσης και τόπους βασανιστηρίων.

Πάνω από τρεις χιλιάδες άνθρωποι δολοφονήθηκαν διαπιστωμένα ή είναι ακόμη αγνοούμενοι, περίπου 100 χιλιάδες πιστεύεται ότι υπέστησαν βασανιστήρια και 500 χιλιάδες ήταν οι πολιτικοί κρατούμενοι και οι εξορισθέντες. Το πραξικόπημα στη Χιλή εγκαινιάζει μια περίοδο κρατικής τρομοκρατίας στη Λατινική Αμερική, η οποία διαρκεί τουλάχιστον μια δεκαετία. Στη διαβόητη Επιχείρηση Κόνδωρ που έχει τις ευλογίες της CIA συμμετέχουν οι μυστικές υπηρεσίες έξι λατινοαμερικανικών χωρών.

Στα πλαίσιά της δολοφονούνται το 1974 στο Μπουένος Αϊρες ο στρατηγός Ούγο Πρaτ, συνεργάτης και φίλος του Αλιέντε, το 1976 στην Ουάσιγκτον ο Ορλάντο Λετελιέρ, στέλεχος της κυβέρνησης του Αλιέντε και λυσσαλέος πολέμιος της χούντας του Πινοτσέτ, καθώς και δεκάδες χιλιάδες κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές.

Τριάντα έξι χρόνια πριν, στόχος του πραξικοπήματος υπό τον Αουγούστο Πινοτσέτ και το σχεδιασμό και την καθοδήγηση της Ουάσιγκτον με την εγχώρια καθεστηκυία τάξη, ήταν η ανατροπή της κυβέρνησης της «Λαϊκής Ενότητας», η οποία είχε συμπληρώσει στην εξουσία μόλις 1.000 μέρες.
Κατάσταση ιστορικής έντασης και οι κοινοβουλευτικές αυταπάτες

Η νίκη των δυνάμεων της «Λαϊκής Ενότητας» στις προεδρικές εκλογές της 4ης Σεπτέμβρη του 1970 και εν συνεχεία η ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων από τον Σαλβαδόρ Αλιέντε (4/11) - στην οποία συμμετείχαν το ΚΚ Χιλής, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Χιλής, το Ριζοσπαστικό Κόμμα, η Κίνηση Ενωμένης Λαϊκής Δράσης, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και η Ανεξάρτητη Λαϊκή Δράση - και στηρίχτηκε από τους χριστιανοδημοκράτες άνοιξε ένα δρόμο για σημαντικές αλλαγές προς όφελος του λαού, με εθνικοποιήσεις και ανάδειξη σε πολλές περιπτώσεις του εργατικού ελέγχου. Απελευθέρωσε τις λαϊκές δυνάμεις, οξύνθηκε η ταξική πάλη και άρχισαν να διαμορφώνονται οι συνθήκες επαναστατικής κατάστασης. Αυτή η διαδικασία έθεσε όλες τις τάξεις, και την αστική τάξη φυσικά, σε κατάσταση ιστορικής έντασης.

Η περίοδος διακυβέρνησης από την κυβέρνηση Αλιέντε, αλλά και τα όσα ακολούθησαν αποτελούν πραγματικό μάθημα Ιστορίας, τόσο για τις κινήσεις, τη δράση των προοδευτικών και επαναστατικών δυνάμεων, την κινητικότητα των μαζών που κορυφώθηκε, αλλά και την ένταση της πάλης από την ολιγαρχία και τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Ωστόσο ανέδειξε και τις αυταπάτες περί «ειρηνικού κοινοβουλευτικού περάσματος στο σοσιαλισμό», φορέας των οποίων ήταν πρώτα και κύρια ο Πρόεδρος Αλιέντε, που, για παράδειγμα, αρνιόταν να εξοπλιστεί το λαϊκό κίνημα όπως καλούσε το ΚΚ Χιλής για να αντιμετωπιστεί δραστικά η αντίδραση που φαινόταν ότι ετοιμαζόταν να χτυπήσει αποφασιστικά το νέο καθεστώτος, να σταματήσει τις όποιες αλλαγές.

Αυτό το μάθημα γίνεται οδυνηρά επίκαιρο και με το πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στις 28 Ιούνη στην Ονδούρα και τις εξελίξεις στην ευρύτερη Λατινική Αμερική, σε ένα σημείο καμπή για την πορεία των αλλαγών που προωθούν οι κυβερνήσεις της Βενεζουέλας, του Εκουαδόρ, της Βολιβίας, του Ελ Σαλβαδόρ, της Νικαράγουας, της Παραγουάης.

Οι λεπτομέρειες της οδυνηρής εμπειρίας της Χιλής, ακόμη και 36 χρόνια μετά, συνεχίζουν να αναδύονται συμπληρώνοντας συνεχώς την εικόνα. Για τον τρόπο με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες ενορχήστρωσαν το πραξικόπημα, αλλά και για το πώς το πραξικόπημα στη Χιλή ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα για την εξαπόλυση του αιματηρότερου κύκλου επεμβάσεων και πραξικοπημάτων στη Λατινική Αμερική με στόχο την κατάπνιξη του λαϊκού και αντάρτικου κινήματος.

Νέα στοιχεία ήρθαν πρόσφατα στο φως, από το ερευνητικό κέντρο «Αρχεία Εθνικής Ασφαλείας» του Πανεπιστημίου Τζορτζ Ουάσιγκτον που έδωσε στη δημοσιότητα τα έγγραφα ή τουλάχιστον μεγάλο μέρος αυτών που αποκαλύπτουν τον κρίσιμο ρόλο που διαδραμάτισε η Βραζιλία στο πραξικόπημα στη Χιλή το 1973, στις ενέργειες ενάντια στην Κούβα και την ανατροπή του Φιντέλ Κάστρο, αλλά και άλλων κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής, που θεωρούνταν από την Ουάσιγκτον ως «εχθρικές».
Νίξον καλεί Μεντίσι

Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ρίτσαρντ Νίξον, είχε «ανοικτή γραμμή» με τον Πρόεδρο της Βραζιλίας, στρατηγό Εμίλιο Γκαρασταζού Μεντίσι, σε μια κοινή στάση σε βάρος των κυβερνήσεων του Σαλβαντόρ Αλιέντε στη Χιλή και του Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα.

Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια συνδιάσκεψης στο Οβάλ Γραφείο στις 9 Δεκέμβρη του 1971, ο Πρόεδρος Νίξον εξέφρασε την πρόθεσή του να βοηθήσει οικονομικά, ή με κάποιον άλλο τρόπο, τη Βραζιλία στην περίπτωση που εκείνη «ξεφορτωνόταν» τις αριστερές κυβερνήσεις της Νότιας Αμερικής. «Υπάρχουν πολλά πράγματα που η Βραζιλία, ως μια νοτιοαμερικάνικη χώρα, μπορεί να πετύχει, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες όχι», είπε χαρακτηριστικά ο Νίξον στον Βραζιλιάνο ομόλογό του. Από την πλευρά του, ο στρατηγός Μεντίσι ήταν καταφατικός, απαντώντας, μάλιστα, ότι ο Αλιέντε θα ανατρεπόταν για τους ίδιους λόγους που προκάλεσαν το πραξικόπημα στη Βραζιλία και την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου Ζουάου Γκουλάρτ, το 1964.

«Ο πρόεδρος είπε ότι ήταν πολύ σημαντικό ότι η Βραζιλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες εργάζονταν στενά στον τομέα αυτό... Εάν χρειάζονταν οικονομική αρωγή ή κεκαλυμμένη αρωγή θα μπορούσε να την παρέχουμε», αναφέρει ο Χένρι Κίσιντζερ στην αναφορά του για τη συνάντηση Νίξον - Μεντίσι (ο Κίσινγκερ ήταν σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Προέδρου Νίξον και ο μοναδικός εν ζωή συμμετέχων σε αυτή) και συνοψίζει: «Πρέπει να καταβάλουμε όλες τις δυνατές προσπάθειες ώστε να αποτρέψουμε νέους Κάστρο και Αλιέντε και να κάνουμε τα πάντα για να αντιστρέψουμε τις τάσεις αυτές».

Επιπλέον, το υπόμνημα του 1971 φανερώνει στοιχεία και για ενδεχόμενο πραξικόπημα στην Κούβα του Φιντέλ Κάστρο, με τη συνεργασία Ηνωμένων Πολιτειών και Λατινικής Αμερικής. Σε ερώτηση του Μεντίσι, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρόσφεραν τη στήριξή τους προκειμένου να «πέσει» η κυβέρνηση του Κάστρο, ο Νίξον ανέφερε ότι θα υποστήριζε τους Κουβανούς εξορίστους να ανατρέψουν τον Φιντέλ Κάστρο «όσο δεν τους σπρώχνουμε σε κάτι που δεν μπορούν να υποστηρίξουν, και όσο δεν εμφανιζόμαστε εμείς υπαίτιοι για κάτι».

Αξίζει να σημειωθεί ότι βάσει των εγγράφων, αλλά και των πληροφοριών, οι ΗΠΑ προσέφεραν τη «βοήθειά τους» προς τη Βραζιλία μόνον εφόσον ο Μεντίσι ανέφερε στον Πρόεδρο Νίξον ότι ήδη εργάζονται με αξιωματούχους στη Χιλή και ότι ο χιλιάνικος στρατός ήταν ικανός να ανατρέψει τον Αλιέντε. Εξάλλου, το ίδιο διάστημα οι μυστικές αρχές της Βραζιλίας παρακολουθούσαν Βραζιλιάνους εξόριστους στη Χιλή.

Οι Νίξον και Μεντίσι όχι μόνο συμφώνησαν στην αναγκαιότητα της υποστήριξης των αντεπαναστατικών ομάδων Κουβανών εξορίστων, αλλά και στην αναγκαιότητα να συντονιστούν, ώστε να μπλοκάρουν τις προσπάθειες άλλων κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής να επιτύχουν την επιστροφή της Κούβας στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών.

«Αυτά τα ντοκουμέντα αποκαλύπτουν μια βαθύτερη συνεργασία των Ηνωμένων Πολιτειών με τις δυνάμεις της Λατινικής Αμερικής σχετικά με τα δεδομένα που είχαμε μέχρι στιγμής», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μάικλ Σίφτερ, αντιπρόεδρος του Δια-Αμερικανικού Διαλόγου, ερευνητικής ομάδας για τη Λατινική Αμερική με έδρα την Ουάσιγκτον και καταλήγει: «Στην πραγματικότητα φανερώνουν τις εξαντλητικές προσπάθειες από την πλευρά της Ουάσιγκτον να σταματήσει την πορεία του κομμουνισμού, ο οποίος είχε φτάσει προ των θυρών της».

Χρ. Μ.