Προκαταρκτικές σημειώσεις για μια κοινωνιολογία της μετανεωτερικής αριστεράς στην Ευρώπη

Lenin Reloaded

1. Ως "μετανεωτερική αριστερά" θα πρέπει να οριστεί η αριστερά εκείνη η οποία συγκροτείται από τις πιο κάτω συνθήκες:


α. επικυριαρχία του κοινωνικού πάνω στο πολιτικό και του πολιτικού πάνω στο οικονομικό. Η αλυσίδα αυτή επικαθορισμών είναι η ακριβώς αντίστροφη από αυτή που χαρακτηρίζει τον Μαρξισμό μέχρι και την Τρίτη Διεθνή (οικονομικό>πολιτικό>κοινωνικό). Γι αυτό και ένας άλλο όρος για την "μετανεωτερική αριστερά" είναι επίσης "κοινωνική αριστερά" ή "αριστερά των κοινωνικών κινημάτων." Με την πολιτική εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ, η αριστερά αυτή φτάνει για πρώτη φορά ιστορικά στο σημείο όπου η πολιτική παύει να επικαθορίζεται απλώς από μια αντίληψη για το κοινωνικό αλλά επιχειρεί επίσης να το επικαθορίσει στην δική της βάση.


β. διαφοροποίηση του "κοινωνικού πεδίου" από την ιδέα της πάλης των τάξεων, μέσω του πολλαπλασιασμού των σημαίνοντων κοινωνικών διαχωρισμών, που με την σειρά του γίνεται εφικτός μέσω της εξύψωσης της σημασίας των ταυτοτικών διαχωρισμών. Η εξύψωση αυτή αντανακλά την σημασία των κοινωνικών κινημάτων με ταυτοτική βάση για την μετανεωτερική αριστερά, αλλά και την ταυτόχρονη υποχώρηση σε όλη την Δυτική Ευρώπη των μορφών ταξικής οργάνωσης και θεωρητικής διαπάλης που προηγήθηκαν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η εξύψωση αυτή συνεπάγεται επίσης την έμμεσου χαρακτήρα περιθωριοποίηση της αναλυτικής κατηγορίας της τάξης και άρα και της εδραίωσης του "πολιτικού" στις βάσεις των αρχών της πάλης των τάξεων.


γ. πλήρης αναθεώρηση της οργανωτικής αρχής του "δημοκρατικού συγκεντρωτισμού" ως αρχής δόμησης και εξαγωγής αποφάσεων (decision-making). Η αρχή αυτή κυριαρχεί στα κόμματα της Τρίτης Διεθνούς ως συνέπεια της άμεσης συνάρτησης της κομμουνιστικής αριστεράς της περιόδου με το εργατικό κίνημα. Η ύφεση του εργατικού κινήματος πανευρωπαϊκά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και η ταυτόχρονη ανάδυση νέων μορφών κινημάτων με εμβληματική για την Ευρώπη χρονιά το 1968 δημιουργεί και την ανάγκη για ένα διαφορετικό μοντέλο οργάνωσης, που υπαγορεύεται μορφικά από τα ίδια τα νέα κοινωνικά κινήματα. Το βασικό μοντέλο οργάνωσης γίνεται τώρα τοδίκτυο, δηλαδή η ορίζοντια συνάρθρωση ετερογενών οργανωτικών σχημάτων σε ένα ευρύτερο σχήμα: ο συνασπισμός ετερογενών δυνάμεων γύρω από ένα χαλαρά διατυπωμένο και εννοημένο κεντρικό πρόταγμα που έχει την δυνατότητα να ενσωματώσει ένα μάξιμουμ συνιστωσών και που κρίνεται βάσει της πρακτικής λειτουργικότητάς του ως "συγκολλητικός ιστός" παρά βάσει της θεωρητικής του φερεγγυότητας ή "ανωτερότητας" (σε αντίθεση με το τριτοδιεθνικό μόρφωμα, όπου η επιστημονική ανωτερότητα του σοσιαλισμού είναι βασικής και θεμελιώδους σημασίας για την ίδια του την ύπαρξη).


δ. αντικατάσταση, σταδιακά αλλά σταθερά και κυρίαρχα, της ιδέας του σοσιαλισμού από την ιδέα του "εκδημοκρατισμού". Το απόφθεγμα του Πουλαντζά "ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρχει" περιέχει ήδη τους σπόρους μιας σταδιακής μετάβασης στην ιδέα ότι η ψυχή του σοσιαλισμού είναι η δημοκρατία (και όχι η ισότητα και η κατάλυση των τάξεων), και από εκεί στην ιδέα ότι η δημοκρατία είναι ήδη εν δυνάμει σοσιαλισμός, ήδη το πεδίο όπου ο σοσιαλισμός μπορεί να υλοποιηθεί, να εμβαθυνθεί και διευρυνθείχωρίς τη βίαιη σύγκρουση με το κράτος, αλλά με τον ειρηνικό και σταδιακό "μετασχηματισμό" του. Αυτή είναι και η πρακτική έκφανση της θεωρητικής αποδοχής του επικαθορισμού της οικονομίας από την πολιτική και της πολιτικής από το "κοινωνικό", που θεωρείται, λίγο-πολύ, ως "εγγενώς" προοδευτική σε χαρακτήρα δύναμη.


2. Η δημιουργία του ΚΕΑ (Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς) τον Μάιο του 2004 έχει τεράστια και κομβική σημασία για την ποιοτική μετάλλαξη της μετανεωτερικής αριστεράς.


α. Κατ' αρχάς, πρέπει να σημειωθεί ότι το οργανωτικό μοντέλο του ΚΕΑ--μια χαλαρή συνομοσπονδία ή ένας συνασπισμός ετερογενών κομμάτων, με εντελώς ανόμοια πολιτική ιστορία (π.χ ΣΥΡΙΖΑ, Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας, Κόμμα της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης της Ιταλίας)--αναδιπλασιάζει μορφικά το οργανωτικό μοντέλο της μετανεωτερικής αριστεράς.


β. Η χρηματοδότηση του ΚΕΑ μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης --η ίδια η ΕΕ, ας θυμηθούμε, είναι μια συνομοσπονδία, ένας συνασπισμός θεωρητικά "ισοδύναμων" κρατών-- και η αποδοχή εκ μέρους του της ευρω-ενωσιακής ιδεολογίας ως συγκροτητικού, νοηματοδοτικού για την αριστερή πολιτική πλαισίου, δημιουργεί τις δυνατότητες μιας τεράστιας οριζόντιας επεκτασιμότητας θεσμών, οργάνων, δραστηριοτήτων.


3. Το δίκτυο που δημιουργείται από το 2004 και μετά συνομαδώνει όχι μόνο τα 19 κόμματα που συμμετέχουν στο ΚΕΑ (συν 9 κόμματα-παρατηρητές), αλλά φυσικά το σύνολο του πολιτικού τους προσωπικού, της κομματικής διανόησης, των εντύπων που αυτή διευθύνει και ελέγχει, κλπ. Η ύπαρξη και διόγκωση, μέσω δύο περίπου δεκαετιών κεντρικά συντονισμένης μαζικής παιδείας και λειτουργικής εξιδείκευσης στην Ευρώπη, μιας εκτεταμένης τάξης/κάστας πολύγλωσσων ατόμων με μεταφραστικές δυνατότητες στις βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες, διευκολύνει την επικοινωνία και τον συντονισμό. Η τεχνολογία του διαδικτύου αυξάνει κάθετα τις δυνατότητες δικτύωσης. Ουσιαστικά, το διαδίκτυο δεν είναι απλώς ένα μέσο για την μετανεωτερική αριστερά, αλλά η αντανάκλαση της ίδιας της ψυχής της, της ουσίας της: ένα ακόμα χαλαρά εννοημένο, οριζόντια επεκτάσιμο δίκτυο ανεξάρτητων κατά τα άλλα οντοτήτων που "συναντιούνται" χωρίς να χρειάζεται μια μακροπρόθεσμη και επίπονη διαδικασία διαπραγμάτευσης και οριοθέτησης θέσεων και σχέσεων. Τα λεγόμενα "κοινωνικά media" και η έκρηξή τους τα τελευταία χρόνια επιτείνουν ακόμη περισσότερο την δυνατότητα του μορφώματος της μετανεωτερικής αριστεράς για συντονισμένο λόγο και δράση.


4. Μια αποσπασματική ματιά στο κεντρικό site της ΚΕΑ είναι ήδη πολύ αποκαλυπτική για τον χαρακτήρα και τις δυνατότητες του νέου αυτού μοντέλου οργάνωσης, που θα αποκαλούσαμε "μετανεωτερική, ευρωκεντρική Διεθνή": στο δεξί μέρος της μπάρας υπάρχει λινκ στο δίκτυο Transform!, με το οποίο το ΚΕΑ διαμόρφωσε από το 2007 μια μόνιμη συνεργασία μετά από "κάλεσμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής" ("responding to a call from the European Commission"). Το Transform, το οποίο εκδίδει το δικό του περιοδικό, αποτελεί το ίδιο δημιούργημα του World Social Forum στο Porto Allegre, και συνομαδώνει 16 μη κομματικούς οργανισμούς σε όλη την Ευρώπη: ΜΚΟ, Ινστιτούτα Μελετών, Ερευνητικά Ιδρύματα. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, το αντίστοιχο point of contact είναι τοΙνστιτούτο Πουλαντζάς, το οποίο έχει τις δικές του εκδόσεις (για παράδειγμα, τη σειρά "Παρεμβάσεις" σε συνεργασία με τις εκδόσεις Νήσος), οργανώνει συνέδρια, διαλέξεις, κλπ. Μια ματιά στον ιστότοπο του Ινστιτούτου Πουλαντζάς φανερώνει άμεσα τα σημάδια των πολλαπλών δικτυώσεων που συγκροτούν το μόρφωμα: δεξιά επάνω φιγουράρει το περιοδικό του Transform!, στο κέντρο εμφανίζονται βίντεο από το θερινό πανεπιστήμιο του ΚΕΑ και από την ομιλία του γνωστού για την στήριξη στους "αγανακτισμένους" David Harvey στο Ινστιτούτο, στα RSS λινκς τα νέα του ΚΕΑ και λινκς στα Espaces Marx (Γαλλία) και Ίδρυμα Rosa Luxemburg (Γερμανία). Επάνω, στο μενού "Προγράμματα", μπορεί κανείς να διαβάσει για "Ερευνητικά Προγράμματα με συμμετοχή του ΙΝΠ". Μεταξύ αυτών, το ερευνητικό πρόγραμμα "Κρίση στην Ευρώπη-Κρίση της Ευρώπης", το οποίο, όπως πληροφορούμαστε, "τρέχει" από το 2007, και στα πλαίσια του οποίου έχουν πραγματοποιηθεί "δεκάδες εκδηλώσεις (συνέδρια, ομιλίες, ημερίδες, κλπ)."


4α. Σε ό,τι αφορά το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα, το οποίο προφανώς εμπλέκει δεκάδες ακαδημαϊκούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές σε ένα δίκτυο το οποίο είναι εν μέρει ακαδημαϊκό, εν μέρει ακτιβιστικό και εν μέρει κομματικό, δεν αναφέρεται πηγή χρηματοδότησης. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς άλλον κεντρικό χρηματοδότη από την ίδια την ΕΕ, η οποία ως γνωστόν προωθεί οικονομικά την έρευνα στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες.


4β. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια σύμφυρση των εξής παραγόντων:
α. Των υφιστάμενων δικτύων διαπανεπιστημιακής και ακαδημαϊκής συνεργασίας στην Ευρώπη
β. Της Ευρωπαϊκής Ένωσης
γ. Του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και των συστατικών του κομμάτων
δ. Των ΜΚΟ, Ινστιτούτων και Ιδρυμάτων με τα οποία έχει συνεργασία το ΚΕΑ
ε. Του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων (βλέπε λινκ σε twitter, facebook, κλπ σε όλα τα συνδεόμενα site).


ή αλλιώς:


α. της επιστημονικής παραγωγής (έρευνα, διακίνηση ιδεών, συνέδρια, δημοσίευση)
β. του ευρωπαϊκού κοινοτικού κεφαλαίου
γ. των πολιτικών σχηματισμών της μετανεωτερικής αριστεράς
δ. των ΜΚΟ, Ιδρυμάτων και Ινστιτούτων που την πλαισιώνουν
ε. των νέων τεχνολογιών ως μέσων συντονισμού και προώθησης δραστηριοτήτων


4γ. Κοινό φαινόμενο σε αυτό το πλαίσιο είναι η συμμετοχή ατόμων με πολλαπλές ιδιότητες. Για παράδειγμα, ο Στάθης Κουβελάκης είναι ακαδημαϊκός σε ξένο πανεπιστήμιο, μέλος του Conseil d' Orientation του Ινστιτούτου Espaces Marx, το οποίο είναι επίσης μέλος του Transform Network (το γαλλικό αντίστοιχο του ΙΝΠ, δηλαδή), και ήταν υποψήφιος βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ στις βουλευτικές εκλογές. Ή, για να δώσουμε ένα άλλο παράδειγμα, "συμβαλλόμενος συνεργάτης" (partenair associé) του Conseil d' Orientation του Espaces Marx είναι ο Pierre Laurent, ο πρόεδρος δηλαδή του ΚΕΑ, που είναι επίσης Εθνικός Γραμματέας του ΚΚΓ (μέλους του ΚΕΑ), και διευθυντής της εφημερίδας Humanité, και τον οποίο πιθανώς να θυμάστε από το μήνυμα προς τον ΣΥΡΙΖΑ πριν τις εκλογές της 6ης Μάη. Και ούτω καθ' εξής: ονόματα-κλειδιά από όλη την Ευρώπη επανέρχονται διαρκώς με πολλαπλές ιδιότητες ως σύνδεσμοι μεταξύ επιστημονικής παραγωγής (εκδόσεων, ερευνητικών προγραμμάτων, συνεδρίων, ημερίδων, κλπ), δημοσιογραφίας (σε εφημερίδες, ιστολόγια, κλπ), πολιτικών σχηματισμών (ως βουλευτικοί υποψήφιοι, πρόεδροι, γραμματείς, μέλη, στελέχη) και ινστιτούτων και ΜΚΟ (ως διευθύνοντες σύμβουλοι, συνεργάτες, κλπ). Και πίσω από όλα αυτά, απαραίτητα και αναπόφευκτα, βρίσκεται μια σειρά από χρηματοδοτικούς πόρους, των οποίων τις διαδρομές είναι ανέφικτο να ακολουθήσει κανείς, αλλά για τους οποίους δεν είναι κανένα σκάνδαλο να αναζητήσει κανείς την πηγή στους διάφορους διοικητικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς φορείς της ΕΕ και στους αντίστοιχους των κρατών-μελών της.


5. Ανακύπτουν κατά συνέπεια κάποια αρκετά βασικά ερωτήματα σχετικά, ουσιαστικά, με τον χαρακτήρα του μορφώματος της σημερινής μετανεωτερικής αριστεράς από τη σκοπιά αυτού που υποτίθεται ότι εξοβέλισε οργανωτικά, δηλαδή του συγκεντρωτισμού, και δη του συγκεντρωτισμού εξουσιών και λειτουργιών.


α. Σε ποιο βαθμό είναι εφικτό για έναν επιστήμονα που συνεργάζεται με οποιοδήποτε από τα κέντρα/ινστιτούτα που συμμετέχουν στο Transform Network να συγγράφει πολιτική ή οικονομική έρευνα που να είναι επικριτική για τα κόμματα του ΚΕΑ και θετική για κόμματα εκτός ΚΕΑ; Σε ποιο βαθμό είναι εφικτό να ακολουθεί θεωρητικά μονοπάτια ασύμβατα με τις βασικές ιδεολογικές παραδοχές του ΚΕΑ, όπως αυτές συνοψίζονται στο Μανιφέστοτου 2004; Σε ποιο βαθμό, για παράδειγμα, είναι δυνατόν κάποιος ακαδημαϊκός ο οποίος έχει οποιαδήποτε ερευνητική/εκδοτική/συμβουλευτική σχέση με το Transform Network, που δεν είναι κομματικό δίκτυο, να υποστηρίξει θέσεις που αντιβαίνουν στην ιδρυτική θέση του ΚΕΑ ότι "η ΕΕ, όπως και ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος, γίνεται ένας όλο και σημαντικότερος χώρος για την εναλλακτική πολιτική;" ("the European Union as well as the whole European continent are becoming an increasing important space for alternative politics"). Σε ποιον βαθμό είναι εφικτό για έναν στοιχειωδώς φιλόδοξο ευρωπαίο πολιτικό επιστήμονα, κοινωνιολόγο, κριτικό συνταγματολόγο ή πολιτικό φιλόσοφο σήμερα να μην συνεργάζεται με κανένα από τους φορείς και τα άτομα που συνδέονται με το ΚΕΑ;


β. Αν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, τι συμβαίνει στην βασική ελευθερία επιλογής ερευνητικής κατεύθυνσης και δημόσιας έκφρασης μέσα στα πλαίσια του μορφώματος της μετανεωτερικής αριστεράς; Υφίστανται ή όχι άτυπες και αδήλωτες διαδικασίες (προφορικής και γραπτής) αυτολογοκρισίας για οποιονδήποτε μη κομματικά ενταγμένο ακαδημαϊκό ή φοιτητή συμμετέχει σε τυπικά μη κομματικού χαρακτήρα δράσεις ή εκδηλώσεις λόγω ερευνητικών ενδιαφερόντων (πχ, σε ένα συνέδριο για τον Γκράμσι, ή σε μια έκδοση για την Ρόζα Λούξεμπουργκ); Πόσο "ανοιχτοί" είναι στην πράξη οι κανόνες συμμετοχής/συμπερίληψης και πού/πώς οριοθετείται η διαφορά μεταξύ ακαδημαϊκής/ερευνητικής συνεργασίας και πολιτικο-κομματικής συμπόρευσης;


γ. Πόσο "ετερογενές" καθίσταται στην πράξη ένα τέτοιο μόρφωμα; Πόσο "χαλαροί" είναι στην πράξη οι οργανωτικοί και ιδεολογικο-πολιτικοί του δεσμοί; Πόσο δεκτικοί είναι ή αναμένουμε να είναι στις ενδεχόμενες αντιρρήσεις ενός οποιουδήποτε συμμετέχοντος σε ένα από τα εκατοντάδες κομμάτια του μηχανισμού, όταν σε ενδεχόμενη διαφωνία εμπλέκονται βασικές ιδεολογικές προκείμενες όπως το ανήκειν στην ΕΕ, η υποβάθμιση της ταξικής πάλης ως μοντέλου πολιτικής δράσης, ή η απόρριψη της σχεσιακής θεώρησης του κράτους;


δ. Πόσο "αντισυστημικό" ή "εναλλακτικό" μπορεί να θεωρηθεί ένα μόρφωμα με τα πρακτικά χαρακτηριστικά που σκιαγραφήθηκαν πιο πάνω;


ε. Τι σημαίνει το γεγονός ότι ενώ καθαρά πολιτικοί οργανισμοί όπως οι Διεθνείς (από την Πρώτη ως την Τέταρτη) οδήγησαν σε συγκρούσεις, αντιθέσεις και σχίσματα πάνω σε σχίσματα, η "μετανεωτερική Διεθνής" οδηγεί κατά τα φαινόμενα σε μια ειρηνευτική και αδιάκοπη επέκταση και ενσωμάτωση φορέων, κομμάτων, οργανισμών και ατόμων χωρίς να έχουν διαφανεί πουθενά "σχισματικές" τάσεις; Τι σημαίνει μια "ανεκτικότητα στη διαφορά" που τελικά εξαλείφει κάθε βάση διαπάλης ιδεών;