Φραγκφούρτη - Βερολίνο: 1Χ2- Γιάνης Βαρουφάκης

του Γιάνη Βαρουφάκη -(protagon)

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα μικρό, υπερχρεωμένο κράτος. Επειδή όμως το χρήμα έρρεε παντού ως ασταμάτητη οικουμενική παλίρροια (παραγόμενη από ανόητες τράπεζες στην Wall Street, στο City, στην Βόρεια Ευρώπη), το κόστος δανεισμού ήταν παντού μηδαμινό κι έτσι κανείς δεν έδινε σημασία. Ξάφνου, το φθινόπωρο του 2008, η παλίρροια έδωσε την θέση της στην άμπωτη. Με την άμπωτη να «στεγνώνει» τον τραπεζικό τομέα από ρευστό χρήμα, σιγά-σιγά ήρθε και η στασιμότητα στην πραγματική οικονομία. Αναπόφευκτα, το εθνικό εισόδημα του μικρού, υπερχρεωμένου κράτους άρχισε να μειώνεται την ώρα που ο ρυθμός αύξησης του χρέους (δηλαδή το επιτόκιο) μεγάλωνε (ελέω διεθνούς έλλειψης ρευστότητας που ωθούσε τα επιτόκια προς τα πάνω). Κάποια στιγμή, κανείς δεν δάνειζε στο μικρό αυτό κράτος ώστε να εξυπηρετεί (δηλαδή να επανακυλύει) το χρέος που, το 2008, ανερχόταν στα €260 δις.
Κάπου εκεί, κατέφθασε η καλή τρόικα για να βοηθήσει να μην πτωχεύσει το μικρό κράτος. Για δύο χρόνια πλήρωνε για να αποτρέψει την πτώχευση. Αρχικά έδωσε €110 δις θέτοντας κάποιους όρους στο μικρό κράτος, όπως είναι λογικό να κάνει ο κάθε δανειστής. Ενάμιση χρόνο μετά, υποσχέθηκε άλλα €130 δις. Και, σαν να μην έφτανε αυτό, προσέθεσε στα «δώρα» που κόμιζε κι ένα «κούρεμα» προηγούμενων χρεών της τάξης (υποτίθεται) των €100 δις.
Όποιος δεν γνωρίζει τίποτα άλλο από τα παραπάνω (σωστά) δεδομένα, θα πρέπει να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτή η κυρία τρόικα είναι και φιλεύσπλαχνη και γενναιόδωρη: Συνολικά έδωσε €240 δις από την «τσέπη» της και μεσολάβησε με τους παλαιούς δανειστές του μικρού κράτους να «σβήσουν», να διαγράψουν δηλαδή, άλλα €100 δις. Δηλαδή, κόμισε €340 δις ως δώρα στο μικρό, υπερχρεωμένο κράτος.
Ας τα δεχθούμε όλα αυτά. Έστω λοιπόν ότι η κυρία τρόικα είναι, πράγματι, φιλεύσπλαχνη και γενναιόδωρη. Αυτό όμως σημαίνει ότι είναι και απελπιστικά ηλίθια. Ξέρω ότι είναι βαριά η λέξη αλλά, αλίμονο φίλες και φίλοι, πως μπορούμε να καταλήξουμε σε διαφορετικό χαρακτηρισμό (από το ότι η τρόικα αξίζει το Νόμπελ Βλακείας) όταν, με στόχο να καταπολεμήσει ένα χρέος της τάξης των €260 δις, άντε €298 δις το 2010, αφιέρωσε €340 δις αλλά το μικρό, υπερχρεωμένο κράτος, παρόλο αυτόν τον πακτωλό χρημάτων της κυρίας τρόικας, κατέληξε και πάλι να χρωστά πάνω από €345 δις!
Θα το πω άλλη μια φορά για να το συλλάβω κι ο ίδιος: Ένα μικρό κράτος της ευρωζώνης πριν δύο χρόνια είχε ένα δυσβάστακτο χρέος της τάξης των περίπου €300 δις. Η τρόικα προσέφερε στο μικρό αυτό κράτος, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, €340 δις για να το βοηθήσει. Και που φτάσαμε σήμερα; Φτάσαμε το μικρό μας κράτος να χρωστά €340 δις και βάλε. Μα αν το 2010 η κα Μέρκελ και ο κ. Strauss-Kahn  (αλήθεια τον θυμάστε αυτόν;) είχαν πει στον κ. Παπανδρέου «Γιώργο μας, παιδί μας, μην σκας, θα αποπληρώσουμε εμείς όλο το ελληνικό δημόσιο χρέος σήμερα», θα γλύτωναν €40 δις και η Ελλάδα δεν θα χρώσταγε δεκάρα!
Υπεραμυνόμενοι βέβαια του εαυτού τους (δηλαδή της μεγαλειώδους κουταμάρας τους) θα έλεγαν ότι δεν φταίνε εκείνοι αλλά το ελληνικό κράτος που δεν έκανε αυτά που υποσχέθηκε. Ορθόν αλλά εκτός θέματος. Μπορεί, πράγματι, να είναι αναμφισβήτητο ότι το ελληνικό κράτος δεν κατάφερε να κάνει σε δύο χρόνια, όπως είχε υποσχεθεί, όλες τις μεταρρυθμίσεις που χρόνιζαν για δεκαετίες. Είναι, όμως, ή δεν είναι αλήθεια ότι το ελληνικό δημόσιο μείωσε το πρωτογενές του έλλειμμα τα τελευταία δύο χρόνια (με μισανθρωπικές περικοπές, βεβαίως-βεβαίως, των εισοδημάτων των πιο αδύναμων) κατά περίπου 9%; Είναι ή δεν είναι αλήθεια ότι τέτοια μείωση δεν έχει ξαναγίνει πουθενά και ποτέ, σε καιρό ειρήνης και σε περίοδο ύφεσης, στην οικονομική ιστορία της ανθρωπότητας; Και στα δύο ερωτήματα η απάντηση είναι απολύτως θετική. Άρα, όσο ανεπρόκοπο κι αν είναι το ελληνικό κράτος (που σίγουρα είναι), η αλήθεια παραμένει αμείλικτη για την τρόικα: Παρέλαβαν τον Μάη του 2010 ένα χρέος λιγότερο των €300 δις, έβαλαν το ελληνικό δημόσιο να σφίξει βάναυσα το ζωνάρι του, βρήκαν €340 δις υπέρ του ελληνικού δημοσίου και κατέληξαν, παρά τις θυσίες του έλληνα μικρομεσαίου και των υπόλοιπων ευρωπαίων φορολογούμενων, να αυξήσουν (!!!) το ελληνικό δημόσιο χρέος κατά €40 δις. Και σαν να μην έφτανε αυτό, την ίδια εποχή κατάφεραν να συρρικνώσουν (όπως τους προειδοποιούσαμε ότι θα κάνουν) το εθνικό εισόδημα, από το οποίο θα πρέπει να αποπληρωθεί το χρέος, κατά 15%. Εύγε τρόικα!
Και τώρα;
Τώρα κατάλαβαν, πολύ αργά βέβαια, την κορυφαία κουταμάρα τους. Πήραν ένα πρόβλημα το οποίο μπορούσε να έχει διευθετηθεί με ένα ποσό των €40 ή €50 δις (π.χ. ένα άτοκο δάνειο τον Ιανουάριο του 2010) και το μετέτρεψαν σε μια μαύρη τρύπα του ενός τρις και βάλε – αν λάβουμε υπ’ όψη μας τα μνημόνια της πεσούσης Ιρλανδο-Πορτογαλίας, τα κρυφά μνημόνια της αποτελματωμένης Ιταλο-ισπανίας, και πάει λέγοντας.
Τώρα κατανόησαν ότι κάτι αντίστοιχο πέτυχαν και στους καλούς, αλλά σχεδόν το ίδιο αδύνατους, μαθητές της τάξης: στην Πορτογαλία και στην Ιρλανδία, όπου κι εκεί, παρά το ενθουσιώδες αυτομαστίγωμα των λαών αυτών, τα νούμερα είναι εξ ίσου καταδικαστικά για την κυρία τρόικα. Όσο για την
Ισπανία και Ιταλία, βρίσκονται κι αυτές ακριβώς στο ίδιο  μονοπάτι. Μόνο που όταν το δικό τους πολλαπλάσιο χρέος, και το δικό τους εθνικό εισόδημα, μπει στο στάδιο της σκοτοδίνης που βρίσκονται οι μικρότερες των πτωχευμένων χωρών-μελών, θα είναι πολύ αργά για την ευρωζώνη. Θα έχει έρθει το τέλος του δρόμου και η Γερμανία θα αναγκαστεί να φτιάξει μια νέα νομισματική ένωση ανατολικά του Ρήνου και βόρεια των Άλπεων – με κόστος την απώλεια των ασιατικών αγορών και τον τριπλασιασμό της γερμανικής ανεργίας.
Μπροστά σε αυτή την συνειδητοποίηση, έχει ξεσπάσει ένας γερός πόλεμος μεταξύ, ουσιαστικά, Φραγκφούρτης και Βερολίνου. Από την μία μεριά έχουμε τον χρηματοπιστωτικό τομέα, την Φραγκφούρτη, όπου επικρατεί σχεδόν ομοφωνία: Τα δάνεια της Ελλάδας θα αποπληρώνονται κανονικά τους επόμενους δύο μήνες, μέχρι να τελειώσουν (ελπίζουν «αισίως») οι Γαλλικές Προεδρικές εκλογές. Κατόπιν Ελλάδα και Πορτογαλία θα «ακρωτηριαστούν» και θα «καυτηριαστούν» ώστε να μην επεκταθεί η γάγγραινα στην υπόλοιπη ευρωζώνη.  Από την άλλη έχουμε την Καγκελαρία όπου επικρατεί μια μοναδική κακοφωνία: Κάποιοι συμφωνούν με την Φραγκφούρτη, άλλοι επιμένουν ότι η μοναδική «λύση» είναι η αποχώρηση της Γερμανίας από το ευρώ (και, συγκεκριμένα, η νομισματική απόσχιση από την Γαλλία), κάποιοι τρίτοι εμμένουν πως η ευρωζώνη πρέπει να διατηρηθεί ως έχει αλλά οι πτωχευμένες χώρες να ενισχυθούν ουσιαστικά. Μπροστά στο φάσμα αυτής της κακοφωνίας, η κα Μέρκελ τείνει, συντηρητική ούσα, υπέρ του status quo. Δηλαδή, στην συνέχιση της σημερινής ανοησίας, όπου κράτη σαν το δικό μας δέχονται εκατοντάδες δις με αποτέλεσμα το χρέος να… μεγαλώνει και το εθνικό εισόδημα να μειώνεται. Δεν είναι ότι η γερμανίδα καγκελάριος δεν κατανοεί ότι η σημερινή ατραπός οδηγεί στην καθίζηση όλης της ευρωζώνης. Η αμφιθυμία της γερμανικής ηγεσίας απλά αντανακλά το ότι από την μία μεριά νιώθουν πως στερούνται της πολιτικής υποστήριξης να αντιμετωπίσουν ορθολογικά την Κρίση (καθώς κάτι τέτοιο απαιτεί μόνιμη δέσμευση της Γερμανίας με την ευρωζώνη) ενώ από την άλλη διαφωνούν (και καλά κάνουν) με την λύση της Φραγκφούρτης – αυτό που ονομάζω ακρωτηριασμός-καυτηριασμός.
Η λύση της Φραγκφούρτης
Πριν μερικές μέρες ήμουν στην Φραγκφούρτη γυρίζοντας ένα ντοκυμαντέρ για το αγγλικό Channel 4. Στο πλαίσιο των γυρισμάτων μου δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσω με τρεις μεγαλοτραπεζίτες, με τον Πρόεδρο του Χρηματιστηρίου και με διευθυντή μιας εγχώριας σκιώδους τράπεζας. Αν και τους συνάντησα ξεχωριστά, η μεταξύ τους ομοφωνία ήταν εντυπωσιακή. Εν συντομία, κρίνουν ότι (όπως έγραψα παραπάνω), μετά τις γαλλικές εκλογές, Ελλάδα και Πορτογαλία θα οδηγηθούν στην έξοδο από την ευρωζώνη. Γιατί; Επειδή, όπως παραδέχθηκαν, η Γερμανία έσφαλε. Επειδή η θεραπεία των τελευταίων δύο ετών απεδείχθη δηλητηριώδης (όπως έγραφα πιο πάνω). Παραδέχονται με άλλα λόγια την κουταμάρα των Μνημονίων όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των υπόλοιπων. Θεωρούν ότι τα Μνημόνια σκότωσαν την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Τις μετέτρεψαν σε μέλη των οποίων η γάγγραινα που προκάλεσε η λάθος θεραπεία δεν μπορεί πια να γιατρευτεί και πως χρειάζεται: (α) να σταματήσει η δηλητηριώδης θεραπεία (δηλαδή η σφικτή λιτότητα) στα υπόλοιπα μέλη που δεν έχουν ακόμα φτάσει στην φάση της γάγγραινας (Ιταλία, Ισπανία και, με λίγη προσπάθεια, Ιρλανδία), και (β) να καυτηριαστεί η πληγή που θα αφήσουν οι ακρωτηριασμοί της Ελλάδας και της Πορτογαλίας (δηλαδή, η αποχώρισή μας από το ευρώ). Και πως θα καυτηριαστούν; Με την παροχή περίπου €2 τρις φρέσκου χρήματος από την ΕΚΤ στις τράπεζες των εναπομεινάντων μελών (ιδίως της Ιταλίας και της Ισπανίας) και, παράλληλα, την διαγραφή μεγάλου μέρους του χρέους της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, με παράλληλη στήριξη κάποιων από τις τράπεζές μας, ώστε οι δύο υπό ακρωτηριασμό χώρες να μην καταρρεύσουν εντελώς.
Πλάνη οικτρά
Η λύση της Φραγκφούρτης, αν και δεν έχει επικρατήσει, κερδίζει καθημερινά έδαφος στην Γερμανία. Αυτό εξηγεί εν μέρει κάποιες από τις ρήσεις του κ. Schauble και την γενικότερη δυστοκία που παρατηρούμε όσον αφορά το Μνημόνιο 2. (Ένας άλλος λόγος είναι ότι, μπροστά την αποκάλυψη της κουτής πολιτικής απέναντι στο ελληνικό χρέος, η γερμανική ηγεσία κερδίζει κάποιους πόντους εμφανιζόμενη να μην θέλει να ρίξει κι άλλα δις στην συγκεκριμένη μαύρη τρύπα.) Κανείς δεν γνωρίζει αν τελικά για πόσο πρυτανεύει ο συντηρητισμός της κας Μέρκελ ή αν θα επικρατήσει σύντομα ο ενθουσιασμός της Φραγκφούρτης για την λύση του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού. Στις αράδες που ακολουθούν, και με τις οποίες κλείνω, θα μου επιτρέψετε να παραθέσω έξι λόγους γιατί η αισιοδοξία της Φραγκφούρτης (ότι δηλαδή είναι δυνατή η διάσωση της ευρωζώνης με την αποπομπή δύο ή περισσότερων χωρών) θεμελιώνεται σε πλάνη οικτρά.
1. Η Φραγκφούρτη υποθέτει πως γνωρίζει εκείνο που είναι εξ ορισμού άγνωστο, τουλάχιστον πριν την καταστροφή: το κόστος ενός ακρωτηριασμού. Οι διασυνδέσεις των τραπεζικών συστημάτων της Ελλάδας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, αλλά και της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, θα φανούν στο φώς της ημέρας μόνον Μετά την Καταστροφή – ακριβώς όπως οι διασυνδέσεις της σχετικά μικρής Lehman’s με το διεθνές τραπεζικό σύστημα ήταν αδύνατον να φανούν παρά μόνο μετά την Κατάρρευση.

2. Η μαζική παροχή φρεσκοκομμένου χρήματος στις τράπεζες της ευρωζώνης (μετά από ένα ακρωτηριασμό Ελλάδας-Πορτογαλίας) θα λειτουργήσει ως μια κολοσσιαία ένεση κορτιζόνης σε καρκινοπαθή: ναι μεν θα τον ανακουφίσουν για κάποιον καιρό αλλά, στο μεταξύ, ο καρκίνος θα κάνει την δουλειά του στο «εσωτερικό», μεγαλώνοντας, γινόμενος πιο κακοήθης και, εν τέλει, περισσότερο θανατηφόρος. Εν συντομία, όπως οι τράπεζες της Ιαπωνίας κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, ενισχυόμενες από ποτάμια ρευστότητας, έκρυβαν τις κακοήθειές τους επιταχύνοντας την αποτελμάτωση της πραγματικής οικονομίας, κάτι αντίστοιχο θα γίνει και σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ισπανία. Όταν λοιπόν ξεσπάσει, από τους κόλπους αυτών των ίδιων τραπεζών, ένα νέο κύμα κρίσης, τότε ο ακρωτηριασμός της Ελλάδας και της Πορτογαλίας θα πάρει σβάρνα και την Ιταλία, την Ισπανία, με τελευταία και καλύτερη την Γαλλία. Όλα αυτά τα τρις που θα έχουν ξοδευτεί για να σωθεί ο γαλλο-γερμανικός άξονας θα έχουν πάει στράφι. Και το χειρότερο; Θα έχουν χαθεί τουλάχιστον τρία χρόνια οικονομικής ανάπτυξης. Αρκετά για να μείνει η Ευρώπη μονίμως πίσω από τις οικουμενικές εξελίξεις.

3. Οι απώλειες των φορολογουμένων στις πλεονασματικές χώρες, από τις πτωχεύσεις στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία, θα εντείνουν την αντίθεση των λαών της Γερμανίας, της Ολλανδίας κλπ στις νέες διασώσεις κρατών-μελών που δεν θα μπορούν να διασωθούν μόνον μέσω την παροχής ρευστότητας στις τράπεζές τους. Την ώρα που θα χρειαστούν περισσότερα χρήματα για νέα δάνεια, οι βόρειοι φορολογούμενοι που θα πρέπει να τα εγγυηθούν θα αρνηθούν πεισματικά.

4. Οι ξένες επενδύσεις (π.χ. της Κίνας, της Ρωσίας, των αμερικανικών επιχειρήσεων) στην ευρωζώνη θα στερέψουν μπροστά στο αποτρόπαιο θέαμα του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού και της αβεβαιότητας που αυτός θα προκαλεί για το τι μέλλει γενέσθαι.

5. Σε έναν αλληλένδετο κόσμο, η λύση της Φραγκφούρτης θα σπείρει την αβεβαιότητα σε κάθε γωνιά της γης και, έτσι, θα ενδυναμώσει τους ανέμους της ύφεσης που, καθώς η γη είναι στρογγυλή, θα επιστρέψουν στην Γηραιά Ήπειρο δριμύτεροι, μεγαλώνοντας την ύφεση στις χώρες τόσο του Βορρά όσο και του Νότου, καθιστώντας το εγχείρημα της διάσωσης αυτού που απέμεινε από την κραταιά ευρωζώνη αδύνατον.

6. Ο έκτος λόγος είναι δομικός. Το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι η Ελλάδα που, όπως είδαμε, θα είχε αποφύγει δύο έτη παγκόσμιων πρωτοσέλιδων με μια πιο ήπια αντιμετώπιση. Το πρόβλημα της ευρωζώνης είναι η έλλειψη ενός ενοποιημένου, πανευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου για τις τράπεζες, η ανικανοποίητη ανάγκη μιας νομισματικής ένωσης για έναν βαθμό ενοποίησης του δημόσιου χρέους και, τέλος, η απουσία μιας πραγματικά πανευρωπαϊκής επενδυτικής πολιτικής που να στρέφει τις αποταμιεύσεις (οι οποίες τριγυρνούν ανά τον κόσμο σαν μια άδικη κατάρα) προς παραγωγικές (και επικερδείς) επενδύσεις στις περιοχές και τους κλάδους που τις έχουν μεγαλύτερη ανάγκη (από την Ελλάδα έως την Α. Γερμανία). Κανένα μέρος αυτής της τριλογίας δομικών προβλημάτων δεν θα επιλυθεί με την μέθοδο του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού. Κανένα. Όπερ μεθερμηνευόμενο, αν επικρατήσει η άποψη της Φραγκφούρτης, πολύ σύντομα τα ίδια φαινόμενα κατάρρευσης θα επανεμφανιστούν σε ό,τι έχει απομείνει από την ευρωζώνη.
Επίλογος
Όλοι, πλην μερικών εκ των πολιτικών μας, έχουν κατανοήσει την κορυφαία  κουταμάρα που μας ήρθε υπό την μορφή των δανειακών συμβάσεων (που έγιναν γνωστές ως Μνημόνια, Μεσοπρόθεσμα κλπ). Απεδείχθησαν δηλητηριώδεις για ολόκληρη την ευρωζώνη. Ακόμα και στην Φραγκφούρτη και στο Βερολίνο κατάλαβαν ότι, αν συνεχιστεί αυτή η πολιτική, θα βουλιάξουν και οι ίδιοι. Έως εκεί συμφωνούν (για αυτό και ο ξύπνιος κ. Monti δεν φοβάται να διακηρύττει, ακόμα και μπροστά σε γερμανούς ιθύνοντες, «Φτάνει η λιτότητα!). Κάπου όμως εκεί αρχίζει η διαφωνία που τείνει να πάρει την μορφή καυγά: Ενώ η Φραγκφούρτη απέκτησε, πρόσφατα, μια αισιοδοξία ότι μπορεί να μην αλλάξει τίποτα πετώντας απλά Ελλάδα και Πορτογαλία εκτός ευρώ, το Βερολίνο διστάζει. Αυτό είναι καλό. Αλλά δεν αρκεί: Όσο ο δισταγμός του Βερολίνου σημαίνει συνέχιση της δηλητηριώδους «θεραπείας» των Μνημονίων, τόσο πιο κοντά θα έρθουν οι χώρες μας στην πραγματική γάγγραινα και τόσο πιο πολύ θα πλησιάσει η στιγμή που η Φραγκφούρτη θα υπερισχύσει, με αποτέλεσμα καταστροφικό για όλους: Βορρά και Νότο, Ανατολή και Δύση (και δεν αναφέρομαι μόνο στην Ευρώπη).
Κι εμείς; Ψηφίζοντας κάθε κουταμάρα που μας δίνουν, από τον Μάη του 2010 έως τώρα, αφήνουμε την άποψη της Φραγκφούρτης να κερδίζει έδαφος, ερχόμενοι όλο και κοντύτερα στην στιγμή του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού μας. Αν, αντίθετα, είχαμε μια ηγεσία με το κουράγιο να πει όχι στα νέα δάνεια, πριν από την επικράτηση της Φραγκφούρτης, και παράλληλα δηλώνοντας ρητά ότι η θέση της Ελλάδας στην ευρωζώνη είναι αδιαπραγμάτευτη, τότε θα δίναμε στο Βερολίνο (το οποίο δεν θα αφήσει όσο παραμένει αντίθετο στην άποψη της Φραγκφούρτης να προχωρήσει ο ακρωτηριασμός) μια τελευταία ευκαιρία να σώσει την ευρωζώνη από την διπλή απειλή (α) των κουτών Μνημονίων και (β) της παράλογης λογικής της Φραγκφούρτης.