95 χρόνια από τη γέννηση του Μαντέλα – Η Νότιος Αφρική και το Απαρτχάιντ στον κινηματογράφο

Γράφει ο Νικόλας Θεοδωράκης


Ήταν 18 Ιουλίου το 1918 στην Τράνσκεΐ της Νότιας Αφρικής, όταν είδε το φώς του ήλιου ο Nelson Rolihlahla Mandela, της φυλής των Madiba, κατά κόσμον Νέλσον Μαντέλα.


Μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του αγώνα για τα δημοκρατικά δικαιώματα και ελευθερίες, αγωνιστής ενάντια στον ρατσισμό και ειδικά ενάντια στο απάνθρωπο σύστημα του Απαρτχάιντ. Η ιστορία του, στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της Ν. Αφρικής, τον έκανε ένα από τα πιο σημαντικά πολιτικά πρόσωπα του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα.


Ήταν αυτή η ιστορία της βασανισμένης και διχασμένης, Νοτίου Αφρικής που αποτέλεσε, επίσης, πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς τη δεκαετία ’80-’90, αλλά και μετέπειτα, στη μετα απαρτχάιντ περίοδο. Η προσπάθεια της Νοτίου Αφρικής να επουλώσει τις πληγές του παρελθόντος, έχοντας χάσει τον μπαμπούλα της Φυλετικής κυριαρχίας, ενώ βιώνει ακόμα την καθαρή, «δημοκρατική» βία, της καπιταλιστικής ανάπτυξης, με την φτώχεια, τις αντιθέσεις και τον ρατσισμό να παραμένουν η καθημερινότητα της κοινωνίας. Όλες αυτές οι πλευρές της Νοτίου Αφρικής, ήταν και είναι ακόμα ζητήματα που συνδέονται με την πολιτική και την προσωπικότητα του Μαντέλα.





Χωρίς να επιχειρήσουμε να γράψουμε μια ακόμη βιογραφία του Μαντέλα, ο οποίος δίνει μια ακόμα μάχη αυτές τις μέρες, αυτή για τη ζωή του, με αφορμή τα 95 χρόνια από τη γέννηση του παρουσιάζουμε 10 ταινίες για τη Νότιο Αφρική(για την ακρίβεια 9 ταινίες και 1 σειρά που έχουν κυκλοφορήσει και έξτρα 2 που αναμένονται προσεχώς).


Ταινίες οι οποίες, άλλες περισσότερο άλλες λιγότερο επιτυχημένα, μας δίνουν μια εικόνα της κατάστασης στην Νότιο Αφρική. Της ιστορία της, του απαρτχάιντ, των σχέσεων λευκών-μαύρων, πλουσίων-φτωχών, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Ταινίες που, μιλώντας μας για το χθες, το σήμερα και το αύριο αυτής της χώρα, μας μιλούν ταυτόχρονα για το σήμερα και το αύριο κάθε λαού. Ελπίζουμε, αυτές οι ταινίες να αποτελέσουν ένα μικρό κινηματογραφικό μάθημα αλληλεγγύης, ενάντια στην άγνοια και τη μισαλλοδοξία που προσπαθεί να χωρίσει τους ανθρώπους με βάση το χρώμα του δερματός τους.
Μερικά στοιχεία για τον Μαντέλα


Ο Nelson Rolihlahla Mandela, της φυλής των Madiba, του έθνους των Thembu, γεννήθηκε σε μια καλύβα, στις 18 Ιουλίου 1918


Το όνομα Rolihlahla στη γλώσσα των Κόσα σημαίνει «ταραχοποιός», χαρακτηρισμός που θα τον συνοδεύει σε ολόκληρη τη ζωή του μέχρι να αντικατασταθεί από τα «τρομοκράτης, δολοφόνος» κτλ


Υπήρξε ο πρώτος γραμματέας της νεολαίας του Αφρικάνικου Εθνικού Κογκρέσου (ANC) και ο πρώτος επικεφαλής του ΜΚ, του ένοπλου τμήματος του μέχρι την σύλληψη του.


Θα μείνει στην φυλακή για 27 χρόνια.





Μετά την αποφυλάκιση του θα είναι υποψήφιος του ANC για πρόεδρος της Ν.Αφρικής στις πρώτες εκλογές που είχαν δικαίωμα συμμετοχής και οι μαύροι της Ν.Αφρικής.


Θα εκλεγεί ο πρώτος μαύρος πρόεδρος στην ιστορία της Ν.Αφρικής, αλλά δε θα ξαναθέσει υποψηφιότητα.
Μερικά στοιχεία για το Απαρτχάιντ


Το απαρτχάιντ (apartheid) ήταν μια πολιτική που καθόριζε και επέβαλλε τη διάκριση των ανθρωπίνων ομάδων βάσει φυλετικών κριτηρίων σε καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές. Ως επίσημη πρακτική θεσμοθετήθηκε μετά τις γενικές εκλογές του 1948, οπότε και ο πληθυσμός της χώρας χωρίστηκε σε φυλετικές κατηγορίες και οριοθετήθηκαν συγκεκριμένες περιοχές διαβίωσης για την κάθε φυλή, κάτι που οδήγησε σε βίαιες μετοικήσεις. Το 1970 καταργήθηκε η πολιτική εκπροσώπηση όσων δεν ήταν λευκοί και έγινε περιορισμός τους σε απομονωμένες «νησίδες γης». Αυτή η πολιτική στηριζόταν σε μέτρα που εφαρμόζονταν δεκαετίες πριν με κύριο στόχο τα φθηνά εργατικά χέρια των μαύρων και την διάσπαση των κινήσεων ενότητας μαύρων και λευκών εργαζομένων στα ορυχεία της Ν. Αφρικής. Ταυτόχρονα υποστηριζόταν από τις θρησκευτικές και πολιτιστικές αντιλήψεις των πρώτων αποίκων για ανωτερότητα της λευκής φυλής.













Το 1950 η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής με την Απόφαση για την Πάταξη του Κομμουνισμού Νο 44, απαγόρευε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ν. Αφρικής (το οποίο από τη ίδρυση του αγωνιζόταν για ίσα δικαιώματα λευκών και μαύρων) και οποιαδήποτε οργάνωση ή άτομο υποστήριζε «πολιτική, οικονομική ή εργασιακή αλλαγή». Με αυτόν τον τρόπο οποιαδήποτε οργάνωση ή άτομο πάλευε ενάντια στο απαρτχάιντ, ή για καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας του μπορούσε να συλληφθεί και να διωχθεί κάτω από την ομπρέλα του αντικομμουνισμού.


Από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές του καθεστώτος του απαρτχάιντ ήταν οι κυβερνήσεις και οι πολυεθνικές των ΗΠΑ-Αγγλίας. Ειδικά η Αγγλία στηριζόταν στο εμπόριο διαμαντιών και χρυσού της Ν. Αφρικής από τα μέσα του 19ου αιώνα.

Το Σινεμά για τη Νότιο Αφρική

Shaka Zulu




Η μίνι σειρά που άφησε εποχή. Κάτι σαν το σημερινό Βίκινγκς, αλλά για την ιστορία του Βασιλιά Σάκα των Ζούλου. Ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και στη μυθοπλασία μας ταξιδεύει στα ατέλειωτα λιβάδια της Νοτίου Αφρικής όταν η αυτοκρατορία των Ζουλού απειλούσε την Αυτοκρατορία των Βρετανών μέσα από την αποστολή μιας ομάδας άγγλων. Εντυπωσιακή μουσική, κουστούμια και μαθήματα αποικιοκρατίας.
Τίτλος: Shaka Zulu (1986), Ηθοποιοί: Edward Fox, Robert Powell, Trevor Howard

CRY FREEDOM

Ο Kevin Kline και ο Denzel Washington σε μια ταινία σταθμό. Από τις πιο δυνατές ιστορίες του σινεμά για τη Νότιο Αφρική αποτελεί το μοτίβο που ακολουθούν οι περισσότερες ταινίες που ασχολούνται με το θέμα. Λευκός προοδευτικός συγκρούεται με τις προκαταλήψεις του όταν γνωρίζει από κοντά έναν από αυτούς που θεωρεί τρομοκράτες και αναγκάζεται να πάρει και ο ίδιος μέρος στον αγώνα. Ο αγώνας των Νοτιοαφρικανών ενάντια στο απαρτχάιντ γίνεται ταινία-γροθιά ενάντια στο καθεστώς. Υποψήφια για 3 Όσκαρ, ανάμεσα τους για Καλύτερο Β Ανδρικό ρόλο για τον Washington

Τίτλος: Cry Freedom (1987) Ηθοποιοί: Kevin Kline, Denzel Washington


A Dry White Season




Πολύ δυνατό καστ και ταινία με σαφέστατο στόχο να στηρίξει το κίνημα ενάντια στο απαρτχάιντ, αλλά με κινηματογραφικές αδυναμίες. Ένας φιλήσυχος λευκός δάσκαλος(Donald Sutherland), αναγκάζεται να δει την πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από τον απαρτχάιντ όταν το καθεστώς προχωρά στη μαζική σφαγή μαύρων μαθητών. Βλέπεται με ενδιαφέρον τόσο για το θέμα της, όσο και τους πρωταγωνιστές της, όπου ξεχωρίζει η μικρή σε διάρκεια, αλλά καθηλωτική και υποψήφια για Όσκαρ ερμηνεία του Marlon Brando.

Τίτλος: A Dry White Season (1989) Ηθοποιοί:Donald Sutherland, Susan Sarandon, Marlon Brando



Goodbye Bafana




Βιογραφική ταινία που αναφέρεται στις αναμνήσεις του δεσμοφύλακα του Μαντέλα. Ένα αξιόλογο καστ με τους Joseph Fiennes, Diane Kruger αλλά με αδύναμο κρίκο τον Dennis Haysbert στο ρόλο του Μαντέλα. Αν και με τίμιες προθέσεις, πλησιάζει αρκετά στο τηλεδράμα.


Τίτλος: Goodbye Bafana (2007) Ηθοποιοί:Joseph Fiennes, Dennis Haysbert, Diane Kruger
Endgame





Ίσως από τα πιο ενδιαφέροντα πολιτικά θρίλερ για την Νότιο Αφρική, το πρόσφατο Endgame έχει ένα καλό καστ (William Hurt, Chiwetel Ejiofor, και τον τηλεοπτικο-αμερικάνικο-Σέρλοκ Jonny Lee Miller) και πιάνει ένα άγνωστο στο ευρύ κοινό θέμα. Οι πολυεθνικές διαμαντιού και χρυσού, «πουλάνε» την ιδεολογία τους περί ανωτερότητας της λευκής φυλής μπροστά στην οικονομική χασούρα και αναλαμβάνουν πρωτοβουλία για κατάργηση του απαρτχάιντ. Μια πολύ ενδιαφέρουσα ματιά στο τι κρύβεται πίσω από την σκηνή της πολιτικής, όπου οι μεγάλες αποφάσεις παίρνονται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Ο Μαντέλα σε 2ο ρόλο, αλλά πολύ ξεκάθαρες οι συνθήκες και οι δυσκολίες στις οποίες βρέθηκε για να προδώσει τις θέσεις του λίγο πριν το τέλος, χωρίς να λυγίσει.


Τίτλος: Endgame (2009) Ηθοποιοί: William Hurt, Chiwetel Ejiofor, Jonny Lee Miller

The Bang Bang Club




Μέτρια ταινία, που δημιουργεί συγχύσεις όσον αφορά το τι γινόταν καθώς εστιάζει στην ιστορία της ομάδας φωτογράφων Bang Bang Club και η μετά απαρτχάιντ Νότιος Αφρική αποτελεί απλά το φόντο, χωρίς πολλές εξηγήσεις. Ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική η χρήση του Διαίρει και Βασίλευε, που χρησιμοποιούσε το καθεστώς, αν και περνά εντελώς σε δεύτερο πλαίσιο.


Τίτλος: The Bang Bang Club(2010) Ηθοποιοί: Ryan Phillippe, Malin Akerman, Taylor Kitsch

Invictus





Η πιο μεγάλη πρόσφατη παραγωγή του Χόλιγουντ για την Νότιο Αφρική και την προσπάθεια του Μαντέλα, αφού καταργήθηκε νομοθετικά το Απαρτχάιντ, να καταργηθεί και το μίσος από τις καρδιές των ανθρώπων. Σε σκηνοθεσία Clint Eastwood, ο αθλητισμός από όπιο του λαού, γίνεται όπλο συμφιλίωσης και αδελφοσύνης. Εξαιρετικές ερμηνείες και από τους δύο πρωταγωνιστές που θα είναι υποψήφιοι για Όσκαρ Α’ και Β’ Ανδρικού Ρόλου.


Τίτλος: Invictus (2009) Ηθοποιοί: Morgan Freeman, Matt Damon

Red Dust





Εδώ έχουμε ένα παραγνωρισμένο διαμαντάκι. Ένα πρωτότυπο δικαστικό θρίλερ που οι ρόλοι είναι εντελώς αντεστραμμένοι. Ο κατηγορούμενος-βασανιστής του καθεστώτος του Απαρτχάιντ θα καταδικαστεί μόνο αν δε πει όλη την αλήθεια. Αν ομολογήσει το έγκλημα του θα αθωωθεί. Η πραγματική μέθοδος που χρησιμοποίησε η Νότιος Αφρική για να αποφύγει τον Εμφύλιο πόλεμο σε ένα εξαιρετικό σκηνικό έντασης και ανατροπών.


Τίτλος: Red Dust (2004) Ηθοποιοί: Hilary Swank, Chiwetel Ejiofor

Tsotsi





Βραβευμένος με Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας 2005, ο Τσοτσι μας ταξιδεύει στην Νότιο Αφρική του Σήμερα, όπου η φτώχεια και η ανέχεια θρέφουν το έγκλημα σαν σε θερμοκήπιο στις παραγκουπόλεις που γιγαντώνονται δίπλα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις σε μια μεγάλη σύγκρουση Μίσους και Ανθρωπιάς.

Τίτλος: Tsotsi (2005) Ηθοποιοί: Presley Chweneyagae, Terry Pheto

District 9




Αν το Τσότσι είναι η Νότιος Αφρική του σήμερα, το District 9 είναι μια τρομακτική ματιά στα γκέτο κάθε μεγαλούπολης του κόσμου. Η επιστημονική φαντασία, σε ένα από τα πιο σημαντικά δημιουργήματα της προηγούμενης δεκαετίας αξιοποιεί τον πόνο και την πείρα του νοτιοαφρικάνικου λαού για να προειδοποιήσει για το νέο κύμα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Στον ρόλο των μεταναστών γιγάντιοι εξωγήινοι, εγκλωβισμένοι πλέον στο Γιοχανεσμπουργκ, αποτελούν πηγή κέρδους για τους ντόπιους, οι οποίοι δεν τους επιτρέπουν να φύγουν (σας θυμίζει κάτι;). Υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας 2010-μεταξύ άλλων-, μας σύστησε τον Sharlto Copley που θα δούμε και στο remake του OLDBOY, αλλά και τον Neill Blomkamp που σκηνοθετεί το Elysium.


Τίτλος: District 9 (2009) Ηθοποιοί: Sharlto Copley, Jason Cope, Nathalie Boltt

Mandela Long Walk to Freedom



Το Long Walk to Freedom, είναι η αυτοβιογραφία του Μαντέλα. Το βιβλίο αποτελεί μοναδικό ντοκουμέντο, όχι μόνο για την ιστορία της Νοτίου Αφρικής, αλλά αποτελεί εξομολόγηση για τις προσωπικές εμπειρίες, τους φόβους, τις δυσκολίες, τις ελπίδες του ίδιου του Μαντέλα από μικρό, ξυπόλητο παιδί, μέχρι την ορκωμοσία του ως Πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής. Η ταινία με πρωταγωνιστές τους Idris Elba και Naomie Harris αναμένεται τέλος του 2013 στις αίθουσες.

Τίτλος: Long Walk to Freedom(2009) Ηθοποιοί: Idris Elba, Naomie Harris

Winnie

Μαζί με τον Μαντέλα, υπάρχει και η πολύ γνωστή πρώην κυρία Μαντέλα, η Winnie, η οποία από αγωνίστρια, έγινε σύμβολο των σκανδάλων και της διαφθοράς που θα συνόδευαν την νέα πολιτική κατάσταση στη Νότιο Αφρική. Η ταινία, παραγωγής 2011, αναμένεται ακόμα να βγει στις αίθουσες, μάλλον τον Σεπτέμβρη και θα αφορά τα χρόνια μέχρι την φυλάκιση του Μαντέλα.


Τίτλος: Winnie(2011) Ηθοποιοί: Terrence Howard, Elias Koteas, Jennifer Hudson

Πηγή:Reel.gr