Αντιφάσεις εκλογικής επιλογής και ταξικής θέσης

αριστερά και πολιτική

Ένα άρθρο που γράφτηκε το 2004 και είχε ως βάση τις αποτιμήσεις των εκλογικών αποτελεσμάτων του ΚΚΕ από το 1990 μέχρι το 2004, αποτελεί ίσως ένα καλό βοήθημα στην ανάγνωση του εκλογικού αποτελέσματος του ΚΚΕ στις εκλογές της 17/6/2012.

Το παραθέτουμε σαν υλικό για σκέψεις και κριτικές τοποθετήσεις με την αυτονόητη διαλεκτική και όχι μηχανιστική αναγωγή στις σημερινές καταστάσεις:

Αν κάποιος ήθελε να διατυπώσει μια από τις πλέον σαφείς αντιφάσεις της σύγχρονης κοινωνίας δεν έχει παρά να μελετήσει την αντίφαση που παρουσιάζεται μεταξύ της πολιτικής συνείδησης και κατ’ ακολουθία εκλογικής επιλογής των λαϊκών στρωμάτων με την ταξική τους κατάταξη.

Μπορεί να μη φαίνεται δόκιμο να λέμε ότι ο λαός πράττει εκλογικά αντίθετα από τα βασικά συμφέροντά του αλλά τα αποτελέσματα των εκλογών στις αστικές δημοκρατίες αυτό επιβεβαιώνουν. Δεν έχει νόημα να ανοίξουμε πόλεμο για να αναιρέσουμε αυτή τη πραγματικότητα με τα γνωστά επιχειρήματα ότι αυτό είναι αποτέλεσμα των τεχνικών χειραγώγησης του λαού από την αστική τάξη κ.τ.λ. πράγμα πολύ γνωστό. Εκείνο που έχει σημασία είναι η ανάγνωση των (σκοτεινών) διαδρομών διαμόρφωσης αυτής της φενακισμένης συνείδησης που οδηγεί τον εργάτη, τον αγρότη, τον μικρομεσαίο, τον συνταξιούχο, τον νέο κλπ να πράττει, εκλογικά, αντίθετα με τα ταξικά  και κοινωνικά του συμφέροντα και πως μπορεί να γίνει η μεταβολή αυτής της συνείδησης. 

Οι ανατροπές των ταξικών συσχετισμών

Η ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων το 1989-90, όποια εκτίμηση και αν έχει κάποιος για το σοσιαλιστικό βάθος τους, αποτέλεσε ένα απίστευτα μεγάλο πισωγύρισμα (ρήγμα) στις ιδέες που διακατείχαν μέχρι τότε τα λαϊκά στρώματα.

Μπορούμε να συσχετίσουμε το πισωγύρισμα αυτό ως ίδιας σημασίας ρήγμα με αυτό που σημειώθηκε, προς την αντίθετη κατεύθυνση όμως, στις λαϊκές συνειδήσεις με την Οκτωβριανή επανάσταση.

Και στις δυο περιπτώσεις η συνείδηση μετακινήθηκε μέσα σε ένα χρόνο ίσα με όσο μετακινείται σε έναν αιώνα. Μόνο που η τελευταία μετακίνηση ήταν προς τα πίσω. Ανατράπηκαν σε βάθος βασικοί παγκόσμιοι συσχετισμοί ταξικών δυνάμεων σε βάρος της εργατικής τάξης και κατ’ επέκταση σε βάρος των λαών. Ήταν ένα κομβικό σημείο που θα προσδιορίζει για χρόνια τις εξελίξεις σε όλα τα επίπεδα, μαζί και στη συνείδηση των λαϊκών μαζών.

Όσο και αν στην αρχή, οι αφελείς δεν υπολόγισαν τις συνέπειες των ανατροπών, σταδιακά αυτές άρχισαν να εμφανίζονται με ένα κύμα ανατροπής εργασιακών δημοκρατικών, κοινωνικών και εθνικών δικαιωμάτων των λαών. Το «αφελείς» αναφέρεται σε όσους νόμισαν ότι η αστική δημοκρατία αυτοπροσδιορίζεται ως δίκαια από τις δικές της αξίες και ότι τα  δικαιώματα που είχαν κατακτηθεί στου κόλπους της, ήταν δική της «παραγωγή» και όχι λαϊκές κατακτήσεις. Η πλάνη αυτή βέβαια γρήγορα εξαφανίστηκε, κυρίως όταν η αφαίρεση εργασιακών και δημοκρατικών δικαιωμάτων συμβάδιζε με τις ιμπεριαλιστικές πολεμικές θηριωδίες που ειδοποιούσαν τους λαούς ότι ο καπιταλισμός στο στάδιο  του ιμπεριαλισμού με χωρίς αντίπαλο δέος το σοσιαλισμό, όχι μόνο δεν αλλάζει, αλλά, για να λύσει τις οξύτατες ταξικές αντιθέσεις του, γίνεται χειρότερος.  Ωστόσο η πολιτική «αφέλεια» έκανε τη ζημία της στις πολιτικές συνειδήσεις, αφήνοντας σε κρίσιμες στιγμές τεράστιο ιδεολογικο-πολιτικό (κενό) έδαφος στα χέρια της αστικής τάξης που το πληρώνουμε και θα το πληρώνουμε για πολύ ακόμη.

Στην Ελλάδα παρ’ ότι  η Αριστερά(*) είχε λιγότερες εκλογικές απώλειες, σχετικά με άλλες χώρες, από τις ανατροπές του ’89-’90,  οι υποχωρήσεις που έχουν σημειωθεί στο βάθος των ταξικών και πολιτικών συσχετισμών είναι μεγαλύτερες από τις εκλογικές. Το αποτέλεσμα είναι να αδυνατεί η Αριστερά να οργανώσει και να κινητοποιήσει μεγάλες μάζες για κρίσιμα ζητήματα τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό και συνδικαλιστικό επίπεδο.  Οι αγωνιστές της Αριστεράς που δρουν στη βάση γνωρίζουν καλά ότι η επιρροή της, ακόμη και η «γοητεία»  της, έχουν συρρικνωθεί επικίνδυνα και ο λόγος τους επιδρά πολύ λιγότερο σήμερα…

Ταξική θέση και εκλογική συμπεριφορά.

Αυτό το πισωγύρισμα οδήγησε σε μια εντελώς αντιφατική εικόνα μετά το 1990: όσο χειροτέρευε η θέση των λαϊκών μαζών, τόσο αυτές προσδένονταν στο άρμα των αστικών κομμάτων, στην προπαγάνδα τους και στην ΕΕ! Αυτή η αντίφαση μπορεί να φαίνεται μια προσωρινή «παρασπονδία» ή μια «παραξενιά» της ιστορίας αλλά πρακτικά σημαίνει, μεγάλο αγώνα και πολύ ιδρώτα, αν όχι αίμα, για να μεταβληθεί ώστε οι μάζες να συσχετίσουν περισσότερο την πολιτική τους επιλογή  με την ταξική τους θέση, όχι μόνο στις εκλογές βέβαια αλλά, κύρια, στις κοινωνικές και ταξικές μάχες.

Στις ταξικές κοινωνίες η ταξική θέση των ανθρώπων είναι μόνο «σε τελευταία ανάλυση» καθοριστική της πολιτικής τους συνείδησης και συμπεριφοράς. Διαφορετικά οι εκμεταλλεύτριες τάξεις δεν θα μπορούσαν να στρατεύουν τμήμα των παιδιών του λαού για να υπερασπίσουν, πολλές φορές μέχρι θανάτου, την εκμεταλλευτική τους εξουσία. Η σχετική αυτοτέλεια της συνείδησης από την ταξική θέση είναι η αιτία παρόμοιων αντιφάσεων.

Στη πράξη η ταύτιση ταξικής θέσης και πολιτικής συμπεριφοράς- επιλογής εμφανίζεται μόνο σε στιγμές υλοποίησης ιστορικών νομοτελειών. Στην καθημερινή συμπεριφορά παρ’ ότι οι άνθρωποι έχουν στον ένα ή στον άλλο βαθμό συνείδηση της ταξικής τους θέσης, η πολιτική και ακόμη περισσότερο η εκλογική τους συμπεριφορά, αυτονομούνται σε σημείο που πολλές φορές αποτελούν την ανεστραμμένη αντανάκλαση της ταξικής τους θέσης. Δεν είναι έτσι ανεξήγητη η ψήφος των λαϊκών τάξεων κατά τις εκλογές υπέρ των κομμάτων εξουσίας της αστικής τάξης, μέχρι και 90% των ψήφων, που νομιμοποιεί την ταξική εκμετάλλευση και την ταξική εξουσία (δικτατορία) της.

Το… μυστικό του προβλήματος της ανεστραμμένης σχέσης μεταξύ ταξικής θέσης και εκλογικής επιλογής ή αλλιώς της πολιτικής κυριαρχίας των αστικών κομμάτων στις λαϊκές μάζες  βρίσκεται στην ένταση της σχετικής αυτοτέλειας της πολιτικής συνείδησης (από την ταξική θέση) μέσα από την πίεση των αρνητικών ταξικών συσχετισμών δυνάμεων στη δεδομένη ιστορική στιγμή.

Όσο πιο σταθερή είναι η κυριαρχία της αστικής τάξης τόσο η πολιτική συνείδηση των μαζών αυτονομείται από την ταξική τους θέση και αναστρέφεται. Στη πολιτική συμπεριφορά, η κυριαρχία αυτή εκλαμβάνεται ως «φυσική» και το μόνο που μένει στο λαό είναι η επιλογή της «καλής» ή «κακής» διαχείρισης της μη αμφισβητούμενης ταξικής εξουσίας. Εννοείται βέβαια ότι η αναστροφή αυτή είναι συνάρτηση και της παγίδευσης των μαζών από τα «εργαλεία» που ελέγχονται από την αστική τάξη (από το σχολείο και τα μέσα ενημέρωσης μέχρι το «πολιτισμό» και το εργοστάσιο)  ή της βίαιης «απώλειας βούλησης» που επιβάλουν οι μηχανισμοί βίας και κυριαρχίας της άρχουσας τάξης. 

Φαινόμενο και ουσία

Συνήθως ακούμε ευκαιριακές αναλύσεις ότι ο λαός «ξεγελιέται» από τα αστικά κόμματα και τα ψηφίζει ενώ το «μετανιώνει» κατόπιν εορτής! Άλλη αιτιολογία που προβάλλεται είναι ότι ο λαός «δεν είναι καλά πληροφορημένος» για το ρόλο των κομμάτων και το ταξικό τους ποιόν και ότι αν τον διαφωτίσουμε, αυτόματα θα έχουμε άλλο αποτέλεσμα. Πιο σοβαρή φαίνεται η εξήγηση της άσκησης ποικιλόμορφης βίας, εκβιασμών ή εξαγορών που ασκείται πάνω του. Μια άλλη, συμπληρωματική όμως,  αιτιολογία αναφέρεται στον υποκειμενικό παράγοντα που αφορά στο πόσο καλά έδρασαν προεκλογικά τα μέλη και στελέχη των κομμάτων  της Αριστεράς.

Φυσικά τέτοιες αναλύσεις έχουν σημαντική αξία αλλά δεν λύνουν ένα πρόβλημα το οποίο επανέρχεται αενάως με ίδια αποτελέσματα εν όσο η αστική εξουσία δεν κλονίζεται, όχι από εκλογικές διαδικασίες βέβαια. Να σημειώσουμε εδώ ότι κάποιες από τις αναλύσεις προκαλούν πολλές φορές και αντιδράσεις «προσβολής» σε μερίδα απλών ψηφοφόρων αστικών κομμάτων που εκλαμβάνουν την φενακισμένη συνείδησή τους ως πραγματική και υπερασπίζουν επιθετικά έναντι της Αριστεράς τις λάθος επιλογές που τους αυτοκαταδικάζουν στην εκμετάλλευση!

Μια άλλη συνέπεια τέτοιων αναλύσεων είναι να νομίζουν τα στελέχη των κομμάτων της Αριστεράς ότι η όλη υπόθεση είναι μόνο υπόθεση τεχνικής, προπαγάνδας και έντασης της πολιτικής δουλειάς με αποτέλεσμα, αυτή η σωστή κατά τα άλλα τοποθέτηση, να οδηγεί σε μια άλλη αναστροφή συνείδησης που λέει ότι το πρόβλημα είναι απλώς η καλή οργάνωση της προεκλογικής δουλειάς, η καλή προπαγάνδα, το καλό πρόγραμμα κτλ. και να θεωρούν τον εαυτό τους ένοχο για το φτωχό εκλογικό αποτέλεσμα ή να απογοητεύονται επειδή νομίζουν ότι το αποτέλεσμα είναι μόνο δική τους ευθύνη.

Η λύση του προβλήματος βρίσκεται στο νήμα που πρέπει να ξαναπιάσει η Αριστερά από την ταξική θέση μέχρι τη πολιτική συμπεριφορά. Να κατανοήσει ότι δεν πάσχουμε τόσο ή  κυρίως από καλή εκλογική προπαγάνδα και εκλογικά προγράμματα όσο από μεταβολές στους βασικούς συσχετισμούς των ταξικών δυνάμεων. Ότι αυτό είναι μια επίπονη δουλειά σε όλα τα επίπεδα και απαιτεί πολλές θυσίες.

Η σταδιακή μεταβολή της συνείδησης των μαζών ώστε να αντιστοιχηθεί με τη ταξική τους θέση ξεκινά από «υπόγειες» μάχες και διεργασίες σε επίπεδο καθημερινής ταξικής πάλης και προπαγάνδας που αν κερδηθούν θα εμφανισθούν και σε εκλογικό επίπεδο.

Το αισθητήριο του λαού ποτέ δε λαθεύει γενικά για το ποιος κατέχει την εξουσία και ποιος, από την άλλη, έχει το «άστρο» της αποτελεσματικής αντίστασης και ανατροπής της. Όμως θέλει να δει «φως» από την πρωτοπορία του! Αλλιώς δεν μεταβάλει στάση.  Όσο περισσότερο η αμφισβήτηση της αστικής εξουσίας δυναμώνει, τόσο περισσότερο μεταβάλλεται η πολιτική συνείδηση και συμπεριφορά των μαζών.

Επειδή όμως ταξική θέση, συσχετισμός δυνάμεων, πολιτική συνείδηση, εκλογική συμπεριφορά και επιλογή έχουν μια διαλεκτική σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλοκαθορισμού, πρέπει να πούμε ότι παρουσιάζεται ένας φαύλος κύκλος αιτίας και αποτελέσματος.

Πρακτικώς έχουμε έναν γρίφο: από πού να αρχίσουμε;  Ποιο είναι το βασικό και ποιο το δευτερεύον; Αναμφισβήτητα το κύριο και καθοριστικό εδώ είναι η πάλη για τη μεταβολή των συσχετισμών δυνάμεων. Η οργάνωση από τα κάτω. Αυτή καθορίζει το σύνολο της αλυσίδας μεταβολών της συνείδησης μέχρι και την εκλογική συμπεριφορά. Χωρίς ποτέ να υποτιμηθεί ο σπουδαίος ρόλος της  προεκλογικής δουλειάς που πρέπει να κάνουμε σε περίοδο εκλογών, το ζήτημα είναι να μη ξεχνάμε τον καθοριστικό παράγοντα στη καθημερινή δράση. Πρέπει  να κάνουμε δουλειά στο βάθος για να ελπίζουμε σε αποτελέσματα στη κορυφή.

Για την Αριστερά της ανατροπής του καπιταλισμού που θέλει να αλλάξει τις πολιτικές συνειδήσεις, μια τέτοια δουλειά απαιτεί στοιχειώδη ενότητα (Μέτωπο) των αριστερών και κοινωνικών δυνάμεων στη δράση, πέρα από διαφορές, γιατί η επίδραση στους ταξικούς συσχετισμούς προέχει και είναι αποφασιστικής σημασίας.

Ενότητα πάνω σε ένα πρόγραμμα που καλύπτει τους απλους αγωνιστές για το μεροκάματο και φτάνει μέχρι τη μάχη για το σοσιαλισμό. Μέτωπο που οργανώνεται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, στην επιχείρηση, στη γειτονιά, στο πανεπιστήμιο, στην ύπαιθρο και σε κάθε χώρο και κοινωνική ομάδα που υπόκειται σε εκμετάλλευση.

Επανερχόμαστε στον φαύλο κύκλο και ξεχωρίζουμε ότι το «πρώτο κινούν» είναι η κίνηση των αριστερών δυνάμεων στη κατεύθυνση της μεταβολής των ταξικών συσχετισμών και σε συνέχεια των εκλογικών συσχετισμών. Φαίνεται μακρινή η διαδρομή; Ίσως. Μπορεί όμως να είναι και «στιγμιαία» αφού από ιστορική άποψη μέσα σε μέρες μπορεί να γίνουν μεταβολές που δεν έγιναν δεκαετίες. Άλλωστε μακροπρόθεσμα ο κόσμος δεν μπορεί να γράφει την ιστορία του ανάποδα.

(*)  σ.σ. ως Αριστερά νοούνταν όλες οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις ανατροπής του καπιταλισμού που εντάσσονταν αντεικειμενικά σε ένα πλατύ Αντιμονοπωλιακό, Αντιιμπεριαλιστικό, Δημοκρατικό Μέτωπο.